هر فرد از نظر رفتار، عاطفه و تفکر ویژگی‌هایی دارد که او را از دیگران متمایز میکند. مردم نیز اغلب یکدیگر را با این تفاوت‌ها می‌شناسند: «او انسان قابل اعتمادی است»، «رفتارش همیشه ناراحت‌کننده است»، «خیلی مهربان است»، «کمتر راست می‌گوید»، «خیلی حساس و زودرنج است»، «مربی امسال ما خیلی خودش را میگیرد، ولی مربی سال قبل خیلی متواضع بود».
از سنین خیلی پایین به تدریج خصوصیات رفتاری، عاطفی و فکری افراد شکل میگیرد و از حدود نوجوانی تقریباً باثبات می‌شود؛ به گونه‌ای که نسبتاً مستقل از شرایط محیطی است و در زمان‌‌های مختلف و موقعیتهای گوناگون تظاهر میکند. در واقع، با شناسایی این خصوصیات فرد، کم و بیش می‌توان شیوه کلی رفتار او را در موقعیتهای مختلف پیش‌بینی کرد. به این خصوصیات باثبات و تعیین کننده رفتار، عواطف و طرز فکر فرد که از سنین نوجوانی شکل گرفته و در طول زمان تغییر فاحشی نمی‌یابد، «خصوصیات شخصیتی» گفته می‌شود. هنگامی که این خصوصیات در تعارضی چشمگیر با انتظارات جامعه قرار گیرد و انعطاف‌ناپذیری آن عامل اختلال در کارکرد فرد یا مخل ارتباط او با دیگران شود، اختلال شخصیت نام میگیرد. بسیاری از افراد دارای ویژگی‌هایی هستند که با پسند اطرافیانشان ناسازگار است. با این حال، بیشتر مردم در برابر مشکلاتی که با دیگران دارند انعطاف نشان می‌دهند و به نوعی مسئله را حل می‌کنند. ولی فرد مبتلا به اختلال شخصیت قادر به تغییر روش نیست و نمی‌تواند خود را با محیط و افرادی که با آنها هر روز سر و کار دارد وفق دهد. مورد زیر، شرحی است از یک پسر ۲۱ ساله مبتلا به نوعی از اختلال شخصیت به نام «اختلال شخصیت مرزی» که از زبان مادرش می‌خوانید:
«پسرم آسایش برای ما نگذاشته. هر روز چیزی از ما می‌خواهد که توان انجامش را نداریم. هر وقت هم به حرفش توجه نکنیم به شدت عصبانی می‌شود. حتی گاهی ما را تهدید میکند یا سرش را به دیوار می‌زند. تا حالا سه بار هم بعد از مشاجره با تیغ بدنش را مجروح کرده. با این حال، معمولاً بعد از این کارها به گوشه‌ای می‌رود و گریه میکند. توقعاتش از ما تمامی ندارد. اعتقاد دارد که چون او را به دنیا آورده‌ایم باید همه خواسته‌هایش را برآورده کنیم…. با همه این قلدری‌ها به شدت به من وابسته است و نمی‌تواند دوری‌ام را تحمل کند…. دوستانش را هم نمی‌تواند نگه دارد. هر چند وقت با یکی قهر میکند. حتی دوستانی را که گاهی خیلی قبول دارد با یک اتفاق کوچک کلاً طرد میکند.»
اختلال شخصیت انواع مختلفی دارد؛ مانند انواع بدگمان، نمایشی، وابسته، اجتنابی، مرزی، ضد اجتماعی، خودشیفته، وسواسی، اسکیزویید، و اسکیزوتایپال. نمی‌توان علت واحد یا مشخصی برای این اختلالات بیان کرد ولی می‌دانیم که عوامل محیطی و ژنتیکی در بروز آنها نقش دارد.
تغییر ویژگی‌های شخصیتی افراد دشوار است، با این‌حال درمان‌های مختلفی برای آنها در نظر گرفته شده که بسته به نوع اختلال و شرایط فرد برای او انتخاب می‌شود. از آنجا که فرد مبتلا اغلب انگیزه‌ای برای تغییر ندارد، در بسیاری از موارد شروع درمان با دشواری زیادی همراه است و کمک اطرافیان آگاه را می‌طلبد. انواع روان‌درمانی‌های فردی یا گروهی، خانواده‌درمانی و سایر درمان‌های غیر دارویی و در موارد زیادی (مانند نمونه بالا) درمان دارویی قابل تجویز و مؤثر است.
نوشته دکتر امیر شعبانی، روانپزشک
