[برگرفته از روزنامه جام جم، ۱۳۹۲/۴/۹]
استفاده از واژه بیمار روانی یا انگ بیمار روانی زدن به بیمارانی که مبتلا به اختلال روانپزشکی هستند نشان دهنده نگاهی منفی و کلیشه‌ای است و باعث می‌شود دیگران این افراد را موجودی دور از جامعه، وابسته و حتی در مواردی تهدیدآمیز و خطرناک ببینند. این در حالی است که یافته‌های علمی روانپزشکان در راستای شناسایی و درمان اختلالات روانپزشکی بر این دیدگاه‌های کلیشه‌ای مهر ابطال می‌زند.
خوشبختانه تاریخ مصرف این نوع نگاه به اختلال روانپزشکی و بیمارانی که از آن رنج می‌برند در دنیا به حدود چهل پنجاه سال گذشته بازمی‌گردد و با گسترش رویکردهای جامعه‌نگر در کشور ما نیز به آرامی در حال رنگ‌باختن است. با وجود این همچنان جامعه ما نسبت به ضرورت دریافت خدمات و درمان‌های روانپزشکی و روانشناسی با باورهای غلط بسیاری درگیر است که انگ‌زدایی از آنها نیاز به افزایش آگاهی و دانش عمومی مردم و نوعی اصلاح فرهنگی نسبت به اختلالات روانی و درمان‌پذیری آن در چارچوب خدمات روانپزشکی و روانشناسی دارد. عمده‌ترین باورهای غلطی که در ارتباط با اختلالات روانی در جامعه ما شایع است، عبارت است از:
- هر کس به مشاور، روانشناس یا روانپزشک مراجعه کند دیوانه است.
- بیمار مبتلابه اختلالات روانپزشکی خطرناک است.
- داروهای روانپزشکی اعتیادآور است.
- مشاوران و روانشناسان رازدار نیستند.
- مشاوران و روانشناسان فقط نصیحت می‌کنند.
- اگر به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنم، فاجعه خواهد بود.
- اگر به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنم برایم پرونده‌سازی خواهد شد.
- داروهای روانپزشکی فرد را چاق می‌کند.
- داروها باعث می‌شود تمام روز بخوابم.
- اگر به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنم حتماً مرا بستری خواهد کرد.
مقابله با امتناع ازمراجعه به روانپزشک
علت امتناع از مراجعه به روانپزشک بسیار گسترده و تابع عوامل بسیاری است. ناآگاهی از این که نشانه‌هایی که فرد از آن رنج می‌برد و به اختلال در زندگی او منجر شده، می تواند ناشی از یک بیماری قابل درمان باشد، انگ و شرم از این که دیگران نگاهی منفی به فرد پیدا کنند، تصور این که اختلال روانپزشکی نشان‌دهنده ضعف اراده یا قدرت شخص است و مراجعه، تأکیدی بر این امر است؛ از جمله دلایلی است که مانع مراجعه فرد می‌شود.
در نتیجه، افزایش آگاهی از طرق مختلف از جمله رسانه‌های عمومی در این ارتباط می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. کاهش انگ و شرم نیز می‌تواند رخ دهد و تسهیل‌کننده استفاده افراد از خدمات سلامت روان خواهد بود.
اجتناب از خوردن دارو
نپذیرفتن درمان در راستای باورنداشتن به بیمار بودن و نیاز به درمان رخ می‌دهد. البته باورهای ناکارآمد در مورد داروها مانند اثربخش نبودن دارو در درمان مشکلات هیجانی و رفتاری، خطر وابستگی و اعتیاد به داروها و احتمال تجربه عوارض جدی با دارو هم در این خصوص می‌تواند مؤثر باشد. مؤثرترین و در دسترس‌ترین رویکرد در این مورد نیز آگاهی‌رسانی، تصحیح باورهای ناکارآمد و نشان دادن سودمندی دارو و درمان در مورد اختلالات روانپزشکی است. با وجود آن که دارو تقریباً در درمان اکثر اختلالات روانپزشکی کارآمد و مورد نیاز است، گاهی می‌توان در برخی اختلالات خفیف ابتدا از روش‌های دیگر بهره برد و در صورت سودمند نبودن این روش ها یا تشدید بیماری، از دارو استفاده کرد.
درمان دارویی همیشه طولانی‌مدت نیست
طول مدت درمان دارویی در اختلالات روانی کاملاً به تشخیص بیماری، مدتی که از آغاز بیماری می‌گذرد، سابقه پاسخ بیمار به درمان و عواملی از این قبیل وابسته است. یعنی هر بیمار باید در ارتباط با طول مدت درمان دارویی مورد نیاز خود از روانپزشک معالجش که با وی و ماهیت بیماری‌اش به خوبی آشناست، اطلاعات بگیرد.
داروهایی با عوارض ماندگار
عوارض داروهای روانپزشکی بیش از درمان دیگر بیماری‌ها نیست. هر دارویی عوارضی دارد، اما برای مدیریت عوارض هم راه‌های بسیاری وجود دارد. البته بیشتر عوارض گذرا، برگشت‌پذیر، خفیف، قابل تحمل یا قابل مدیریت و درمان است. بهترین رویکرد آن است که هر بیماری در صورت تجربه عوارض، به جای قطع دارو، موضوع را با روانپزشک خود در میان بگذارد.
داروها معتادم می‌کند
این یکی از باورهای ناکارآمد بسیار رایج در مورد اختلالات روانپزشکی است. دارو اگر برای اختلال مشخصی، با دوز مناسب و زیر نظر پزشک تجویز شود معمولاً خطر وابستگی ندارد. ضمن آن که خطر وابستگی محدود به داروهای مخدر و خواب‌آورهاست و در موارد دیگر مصداقی ندارد. وابستگی معمولاً در مصرف خودسرانه دارو و زمانی که دارو به جای درمان برای سرخوشی و لذت مصرف می‌شود، بروز می‌کند.
چرا چاق می‌شوم؟
تمام داروها باعث افزایش وزن نمی‌شود، حتی برخی داروها به کاهش اشتها یا کاهش وزن هم منجر می‌شود و برخی نیز اثری بر وزن ندارد. علت افزایش وزن عموماً افزایش اشتهاست که به دلایل مختلفی به دنبال مصرف دارو رخ می‌دهد.
رژیم غذایی، ورزش و تحرک کافی، استفاده از داروهای مناسب کاهنده وزن (البته با تجویز پزشک) و گاهی کاهش دوز یا تغییر دارو می‌تواند در مدیریت این مشکل، کارساز باشد و جایی برای نگرانی نیست. فراموش نکنید که بهترین رویکرد آن است که هر بیماری در صورت تجربه عوارض به جای قطع دارو، موضوع را با روانپزشک خود درمیان گذارد.
درمان دارویی یا درمان‌های روان‌شناختی
بهترین رویکرد در درمان اکثر اختلالات روانپزشکی، درمان ترکیبی یعنی دارویی و غیردارویی است. اثربخشی هر کدام به تنهایی در بسیاری از این اختلالات کمتر از درمان ترکیبی است. البته بسته به نوع و شدت اختلالات و شرایط و ویژگی‌های بیمار، درمان‌های روان‌شناختی متفاوتی باید تجویز کرد و برای تمام بیماران نمی‌توان یک نسخه واحد پیچید. یعنی می‌توان در اختلالات خفیف تنها از روش‌های غیردارویی بهره برد و در مواردی چون مرحله عود اختلالات شدید، کاربرد شیوه‌های غیردارویی به بهبود بیمار و کاهش شدت نشانه‌های شدید موکول می‌شود.
