دکتر میترا حکیم شوشتری، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان (۱۳۹۴/۴/۱۳)
[برگرفته از هفته‌نامه سلامت، با عنوان «وقتی تو نیستی، نه هست‌ها چونانکه بایدند، نه بایدها»]
این روزها شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه به گونه‌ای شده که شاید بسیاری از پدرها مجبور باشند چند شیفت کار کنند و بیشتر ساعت‌های روز را بیرون از منزل سپری می‌کنند. گاهی مشغله برخی از پدرها آنقدر زیاد است که صبح زود، زمانی که بچه‌ها خواب هستند، از منزل بیرون می‌روند و وقتی آنها خوابند برمی‌گردند. با این همه مشغله، حتی اگر بچه‌ها هنگام حضور پدر در خانه بیدار باشند، خستگی مفرط پدر مانع برقراری ارتباط مؤثر او با فرزندان می‌شود، در حالی که اعضای خانواده برای دوام و استحکام روابط‌شان حتماً باید ساعت‌هایی از روز را با یکدیگر بگذرانند. با این اوصاف، نقش چنین پدرهایی در خانه کمرنگ است و این مشکل در تمام ابعاد زندگی خانوادگی به‌خصوص روابط عاطفی تأثیر می‌گذارد.
پدران پرمشغله و حضور کمرنگ در خانواده
رابطه پدر و فرزندی از دوران کودکی شکل می‌گیرد و اگر پدر در زمان کودکی با فرزندش رابطه عاطفی مناسب برقرار نکند، با او بازی نکند و با احساسات او هماهنگ نشود، در دوره نوجوانی اگر بخواهد به فرزندش نزدیک شود، به مشکل برمی‌خورد و نوجوان همسالانش را به پدر و مادرش ترجیح می‌دهد. یکی دیگر از تبعات منفی این قضیه این است که وقتی پدر حضور مؤثری در خانه ندارد و بیشتر اوقات غایب است، رابطه عاطفی مادر با او قوی نخواهد بود و فضای منفی در خانه ایجاد می‌شود و چون مادر مجبور است زمان زیادی را با بچه‌ها بگذراند، احساس تنش و خستگی زیادی دارد. بنابراین هم رابطه‌اش با بچه‌ها دچار مشکل می‌شود و هم از همسرش فاصله می‌گیرد. در حقیقت فضایی در خانه شکل می‌گیرد که اعضای خانواده همدیگر را تحمل می‌کنند.
کیفیت رابطه از کمیت رابطه مهم‌تر است
برخی اوقات پدرها شاید خیلی دیر به منزل نیایند ولی در مدت زمانی که در خانه هستند، باز هم رابطه مؤثری با فرزندشان ندارند، در حالی که تصور خودشان این نیست. در خصوص رابطه مؤثر پدر و فرزندی باید بر این نکته تاکید کرد که کیفیت رابطه اهمیت دارد نه کمیت آن. ممکن است زمان کوتاهی پدر با فرزندش باشد ولی همان زمان کوتاه را صرف نصیحت و مقایسه زمان گذشته با شرایط موجود کند که این کار رابطه را کمرنگ‌تر می‌کند، در حالی که پدر می‌تواند با رفتار مناسبش برای فرزندش الگوسازی کند. مثلاً اگر می‌خواهد به او یاد بدهد در برابر خواسته‌های غیرمنطقی همسالانش قاطعیت داشته باشد و قاطعانه «نه» بگوید، به جای نصیحت، نتایج عملی این کار را در روابط با دیگران به فرزندش نشان دهد.
وقت‌گذرانی پدران در فضای مجازی
یک مشکل بزرگ دیگر که علاوه بر مشغله کاری، پدران را درگیر کرده، وقت گذراندن در فضای مجازی در منزل است. این کار حضور آنها را در خانه کمرنگ‌تر می‌کند و فرصت برقراری روابط عاطفی را از آنها می‌گیرد و حتی برای خودشان نیز جز اطلاعات اضافه و تنش و استرس سودی ندارد. داستان معروفی که در این زمینه مطرح و خیلی هم تأثیر‌گذار است، مربوط به بچه‌ای است که چند ماه پول‌هایش را جمع کرده و زمانی که پدرش شب به خانه آمده، به او گفته ساعتی چند تومان در محل کارت می‌گیری من همان را به تو پرداخت می‌کنم ولی فردا ساعتی بیشتر در خانه بمان. این داستان نشان می‌دهد هیچ چیز با ارزش‌تر از وقتی که والدین با بچه‌های‌شان صرف می‌کنند، نیست.
همراهی پدر با مادر در فرزندپروی
معمولاً بچه‌ها تا سنین زیر ۵ سال بیشتر به مادرشان وابسته هستند که بخشی از آن به دلیل برآورده کردن نیازهای اولیه طبیعی است. معمولاً مادرها بیشتر اوقات‌شان را با بچه‌ها هستند اما حضور و همراهی پدران در همین سن و سال نیز اهمیت دارد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد پدرانی که در دوران نوپایی کودک به همسرشان کمک و از طفل خود مراقبت می‌کنند و رابطه عاطفی با نوزادشان دارند، نسبت به سایر پدرها کمتر کودک‌آزاری (به اشکال مختلف) در آنها مشاهده شده است. بسیار اهمیت دارد که بچه‌ها از همان ابتدای طفولیت به مادرشان زیاد وابسته نباشند و مراقبانی غیر از مادر داشته باشند و می‌توانیم بگوییم بهترین مراقب برای فرزند، پدر است.
یک اشتباه رایج در فرزندپروری
گاهی شغل پدر به گونه‌ای است که مدتی، مثلاً یک ماه، در منزل نیست. سؤالی که در این خصوص مطرح می‌شود، این است که در این فاصله مادر چطور می‌تواند جای او را برای بچه پر کند تا فاصله ایجادشده بین آنها عمیق نشود؟
متأسفانه اشتباهی که برخی از مادرها در این مواقع مرتکب می‌شوند، این است که در این مدت از پدر لولو خورخوره می‌سازند و زمانی که پدر به خانه برگشت، تمام اشتباه‌های فرزندشان را به او می‌گویند و با این کار سعی در تربیت او دارند، در حالی که این رفتار رابطه عاطفی پدر و فرزندی را مختل می‌کند. مادرها باید توجه داشته باشند از پدر پیش فرزندان بدگویی نکنند و او را بی‌ارزش جلوه ندهند، چون باعث اضطراب بچه‌ها می‌شود و آنها با وجود احساس دلتنگی‌ای که برای پدرشان دارند، از او بیشتر فاصله می‌گیرند و احساس می‌کنند که پدر و مادرشان که حامیان آنها محسوب می‌شوند، آدم‌های خوبی نیستند.
کودک را از سر خودتان باز نکنید
در حال حاضر رابطه بسیاری از پدرها با فرزندشان بیشتر جنبه مالی دارد؛ یعنی مثلاً بچه‌ها دستور می‌دهند پدرشان تبلت برای‌شان بخرد و پدر هم بی‌چون و چرا خواسته آنها را برآورده می‌کند و هر دو طرف نیز خیلی راضی هستند. اما واقعیت این است که هر چقدر هم که پدر به خواسته‌های مالی فرزندش تن بدهد، باز هم جای رابطه عاطفی را نمی‌گیرد. حتی من مراجعانی داشته‌ام که می‌گفتند پدر در خانه عکس‌های بامزه گوشی‌اش را به بچه‌ها نشان می‌دهد تا آنها را از سر خودش باز کند، در حالی که این یک ارتباط نیست. هر چه پدر وقت بیشتری برای بازی و همسو شدن عاطفی با فرزندانش بگذارد، بچه‌ها احساس امنیت بیشتری می‌کنند.
حضور در فضای مجازی را محدود کنید
منطقی‌ترین کار این است که یک‌سوم وقتش را استراحت و بقیه را صرف بازی و کارهای مشترک با بچه‌ها کند و حتماً وقتی را برای همسرش بگذارد چون این کار به بچه‌ها امنیت خاطر می‌دهد و بچه‌ها تصور نمی‌کنند پدر و مادرشان از هم فاصله دارند. در زمان حضور در منزل وقت گذراندن در فضای مجازی را به حداقل برسانند و تلفن همراه را از خود و تبلت را از بچه‌ها دور کنند و یک زمان خانوادگی حتی یک ساعت، برای خود تعریف کنند و در اختیار اعضای خانواده باشند. یک وعده غذایی دور همی فضای بسیار مناسبی برای برقراری رابطه عاطفی بین اعضای خانواده است.
نقش پدر در رشد شخصیت کودک
پدران مظهر قدرت و امنیت هستند و بچه‌ها زمانی که پدر در کنار آنها حضور دارد، احساس امنیت می‌کنند. حتی زمانی که پدر در منزل نیست، مادر باید این احساس را به بچه‌ها بدهد. از طرفی، همانندسازی رفتار پدرها برای بچه‌ها خیلی اهمیت دارد؛ به گونه‌ای که پسر بچه‌ها رفتارهای مردانه را از پدرشان یاد می‌گیرند و اگر مدام با مادرشان باشند، ممکن است از افراد دیگری الگو بگیرند که به صلاح‌شان نیست. برای دختر بچه‌ها والد غیرهمجنس الگویی برای همسریابی در سنین بالاتر خواهد بود و اگر پدر همیشه غایب یا آدم سردی باشد، این ذهنیت در دختر او شکل می‌گیرد که مردها محبت بلد نیستند یا آدم‌های مادی هستند. بنابراین گاهی یک رابطه عاطفی قوی بین اعضای خانواده گران‌قیمت‌تر از شیفت اضافه کاری پدر است که قرار است به امرار معاش خانواده کمک کند.
