دکتر ساحل همتی، روانپزشک (۱۳۹۴/۵/۴)
[برگرفته از هفته‌نامه زندگی مثبت، با تنظیم نسرین خسروشاهی و عنوان «مادر شدی لبخند بزن»]
افسردگی پس از زایمان با تغییرهای شیمیایی، اجتماعی و روانی همراه با بچه‌دار شدن مرتبط است. این اصطلاح طیف وسیعی از تغییرات جسمی و روانی را شامل می‌شود که بسیاری از تازه‌مادران آن را تجربه می‌کنند.
تغییرات شیمیایی عمدتاً با تغییر سطح هورمون‌ها مرتبط است اما آنچه مسلم است این است که سطح استروژن و پروژسترون در دوران بارداری ۱۰ برابر می‌شود که بعد از زایمان به شدت کاهش پیدا می‌کند. سطح این هورمون‌ها در ۳ روز اول بعد از تولد به حالت اولیه برمی‌گردد. علاوه بر این تغییرات شیمیایی، تغییرات اجتماعی و روانی مرتبط با تولد نوزاد هم باعث ایجاد افزایش خطر ابتلا به افسردگی می‌شود.
علائم و نشانه‌های افسردگی پس از زایمان با توجه به شدت آن متغیراست. نشانه‌های عمومی آن که معمولاً چند روز تا چند هفته بعد از زایمان بروز می‌کند می‌تواند شامل خشم، احساس بی‌ارزشی و بی‌کفایتی برای مادر شدن، گریه، زودرنجی و حساسیت، بی‌قراری، غم، خستگی و بی‌خوابی و به‌طور کلی نوسانات خلقی باشد.
افسردگی شدید بعد از زایمان در اغلب موارد باعث مختل شدن توانایی فرد و عملکردش می‌شود. فردی که به این درجه از افسردگی می‌رسد مدام می‌ترسد که به نوزادش آسیب بزند و تمرکز ندارد. ضمن آنکه به هیچ عنوان احساس لذت از زندگی نمی‌کند و در مورد همسرش نیز بی‌میلی جنسی پیدا می‌کند و حتی در مواردی نمی‌تواند به نوزاد توجه کند و گاهی نمی‌تواند گریه نوزاد را آرام کند. خانمی که دچار افسردگی پس از زایمان شده اغلب از خانواده نیز دوری می‌گزیند و نمی‌خواهد در جمع حاضر شود.
وجود سابقه افسردگی در دوران بارداری می‌تواند یکی از عوامل خطر بروز این بیماری باشد. بارداری در سنین جوانی، تعدد فرزندان، حمایت اجتماعی محدود، عدم درک زناشویی و نداشتن همراهی همسر و زندگی فردی سخت می‌تواند از عواملی باشد که خطر بروز افسردگی پس از زایمان را افزایش دهد.
یک علت مشخص و واضح را نمی‌توان برای افسردگی بعد از زایمان در نظر گرفت و مجموع عوامل فیزیکی، عاطفی و شیوه زندگی در بروز این حالت نقش دارد. بدیهی است بعد از زایمان به دلیل تغییراتی که در سطح هورمون‌ها ایجاد می‌شود و سطح استروژن و پروژسترون که یکباره پایین می‌آید، نوسان خلق هم بروز می‌کند. علاوه بر تغییرات هورمونی میزان خون بدن نیز بعد از تولد نوزاد تغییر می‌کند. این تغییرات هم می‌تواند نوسانات احساسی را به دنبال داشته باشد. یکی دیگر از عوامل مهمی که برای افسردگی بعد از زایمان می‌توان در نظر گرفت سازگاری با شرایطی است که بعد از تولد نوزاد بروز می‌کند. احساس از دست دادن هویت، دوری‌گزینی از همسر، اضطراب انتظار و شک غیرواقعی در مورد مادر خوب بودن یا بچه‌های خوب داشتن و حس این‌که کنترلی بر زندگی وجود ندارد، می‌تواند باعث ایجاد افسردگی در مادر شود. علاوه بر همه مواردی که گفته شد مشکلات مالی بعد از تولد نوزاد، مشکلات شیردهی و خستگی ناشی از مراقبت نوزاد هم می‌تواند مادر را به سمت افسردگی سوق دهد.
مهم‌ترین راه تشخیص افسردگی پس از زایمان، گرفتن شرح‌حال توسط پزشک و رسیدن به علائم و نشانه‌های تشخیصی است. احساس خستگی و اشباع شدن از تولد نوزاد در بسیاری از خانم‌ها بروز می‌کند و نمی‌توان به‌طور مستقیم آن را به افسردگی پس از زایمان مربوط دانست. غم طبیعی ناشی از زایمان عموماً تا ۱۰ روز پس از تولد نوزاد از بین می‌رود، اما اگر ادامه پیدا کرد به منظور تکمیل تشخیص، بررسی‌های بیشتر از قبیل آزمایش خون برای مشخص شدن میزان هورمون‌های تیروئید انجام می‌شود.
درمان افسردگی پس از زایمان معمولاً با توجه به شدت آن متفاوت است. در مواردی که افسردگی علت هورمونی دارد دارودرمانی می‌تواند باعث بهبود شود، اما به‌طور کلی یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان افسردگی پس از زایمان روان‌درمانی است. استراحت بیشتر و دریافت کمک از همسر، دوستان و خانواده هم می‌تواند به سازگاری با شرایط کمک کند.
کلید رفع غم و اندوه بعد از زایمان که می‌تواند به افسردگی پس از زایمان منجر شود این است که تازه‌مادر بلد باشد از خودش مراقبت کند. یکی از راه‌های کمک به خود تغذیه و خواب مناسب و کافی است. اگر هر زمان که نوزاد خوابید، شما هم استراحت کنید کمتر احساس خستگی و اندوه خواهید کرد. توجه به خود می‌تواند این احساس‌ها را به شدت تخفیف دهد. در چنین شرایطی همسرتان نقش بسیار مهمی در احساس رضایت و لذت شما از این حس جدید خواهد داشت. اگر احساس می‌کنید کلی کار هست که باید انجام دهید و شبانه‌روز باید بیشتر از ۲۴ ساعت باشد، همه کارها را متوقف کنید، لباس بپوشید و به دیدن یک دوست بروید. اصلاً سعی نکنید تنها باشید و از خودتان انتظارات واقعی داشته باشید. تا جایی که خسته نشوید و در توانتان است از خودتان انتظار داشته باشید و اصلاً فکر نکنید حالا که مادر شده‌اید باید در نقش یک ابرقهرمان ظاهر شوید. اصلاً بد نیست هر از گاهی که احساس خستگی می‌کنید از یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان بخواهید که برای مدت کوتاهی از فرزندتان نگهداری کنند تا شما انرژی کسب کنید.
اگر سابقه افسردگی به‌خصوص افسردگی پس از زایمان را دارید به محض این‌که باردار شدید این موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید. به این ترتیب پزشک بررسی‌های لازم را برای نشانه‌ها انجام خواهد داد. گاهی اوقات افسردگی‌های خفیف با گروه‌درمانی یا روان‌درمانی برطرف می‌شود. در موارد دیگر داروهای ضدافسردگی در طول بارداری تجویز می‌شود. بعد از به دنیا آمدن نوزاد، پزشک باید بلافاصله بررسی‌های لازم را برای پیشگیری از ابتلا به افسردگی پس از زایمان انجام دهد.
