گفت‌وگو با دکتر خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت (۱۳۹۴/۷/۴)
[برگرفته از هفته‌نامه سلامت، با عنوان «قلیانتان شیشه‌ای نباشد»]
در سال‌های اخیر مسؤولان وزارت بهداشت، بارها خبر از افزایش مصرف قلیان، به‌ویژه در نوجوانان و دختران جوان داده‌اند. این در حالی است که به نظر می‌رسد قلیان یکی از مواد دخانی است که قبح سیگار را در میان بسیاری از خانواده‌های کشورمان ندارد و خیلی‌ها در منزلشان قلیان دارند و آن را نوعی وسیله سرگرمی و دورهمی محسوب می‌کنند. آمارهای وزارت بهداشت که در نشست خبری هفته بدون دخانیات، از زبان مسؤولان بهداشتی وزارت بهداشت بیان شده نیز نشان می‌دهد که مصرف قلیان تا سال ۱۳۸۶ روند نزولی یا ثابتی داشته اما از سال ۱۳۸۸ که آخرین بررسی‌ها درباره مصرف دخانیات در کشور انجام شده، روند مصرف روزانه قلیان رو به افزایش گذاشته است. همین بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف قلیان در نوجوانان ۱۳ تا ۱۶ ساله دو برابر شده که سهم دختران در این افزایش بیشتر از پسران بوده است. در همین نشست از گزارش‌هایی یاد شده است که نشان می‌دهند در برخی از قلیان‌ها ماده محرک «شیشه» وجود دارد. هفته گذشته نیز رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت بر وجود مواد آمفتامینی در برخی از قلیان‌ها ابراز نگرانی کرد.
قلیان این روزها پای ثابت تفریحات خیلی از جوانان است و بسیاری به این مسأله توجه نمی‌کنند که خطر قلیان چند برابر خطر سیگار است. چندی پیش، رئیس انجمن انکولوژی، علاوه بر سرطان ریه، یکی از عوامل افزایش سرطان دهان را مصرف قلیان عنوان کرده بود. با تمام این حرف‌ها وجود شیشه در قلیان‌ها نگرانی را دوچندان می‌کند. دکتر خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «سلامت» با بیان اینکه وجود ماده محرک شیشه در برخی از قلیان‌ها به تازگی برایمان به اثبات رسیده، توضیح می‌دهد: «اخیرا توتون و تنباکوهایی رایج شده با عنوان معطر یا معسل که بوها و طعم‌های مختلفی دارد که ۷۰ تا ۸۰ درصد محتوای آنها موادی غیر از توتون است. در واقع، مواد شیمیایی، سمی و اسانس‌هایی که در این توتون‌ها به کار رفته است، عوارض بسیار خطرناکی برای بدن دارد که خیلی از آنها ناشناخته است، اما متأسفانه اتفاقی که اخیراً افتاده، این است که برخی از مراکز عرضه توتون، در کنار توتون‌هایشان مقداری مواد آمفتامینی مانند شیشه سرو می‌کنند.» دکتر صادق‌نیت با بیان اینکه خود قهوه‌خانه‌داران به صورت عامدانه شیشه را به توتون اضافه می‌کنند، ادامه داد: «این کار برای جلب مشتری و وابستگی بیشتر به قلیان صورت می‌گیرد تا مصرف‌کنندگان دفعات بیشتری برای کشیدن قلیان مراجعه کنند.»
موضوع مهم دیگری که رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در مورد آن هشدار می‌دهد، عوارض مصرف قلیان‌هایی است که علاوه بر مواد مضری که دارند، حاوی شیشه نیز هستند: «اگر فردی که از قلیان حاوی شیشه استفاده می‌کند، قبلاً سابقه مصرف شیشه نداشته باشد و مقدار مواد آمفتامینی آن زیاد باشد، دچار مسمومیت می‌شود- ما مواردی داشته‌ایم که به‌دلیل شدت مسمومیت در بیمارستان بستری شده‌اند. اگر هم مقدار شیشه کم باشد، ممکن است مسمومیت ایجاد نشود و فرد دچار حالت سرخوشی شود و تصور کند به‌دلیل مصرف توتون است، در حالی که به مرور زمان وابستگی ایجاد می‌شود، تا جایی که فردی که گاهگاهی قلیان مصرف می‌کرده الان باید هر روز قلیان بکشد.» دکتر صادق‌نیت در پاسخ به این سؤال «سلامت» که آیا قلیان‌هایی که شیشه دارند قابل تشخیص هستند یا نه، به علایم بعد از مصرف اشاره می‌کند: «از روی علایمی که بعد از مصرف ایجاد می‌شود، می‌توان تشخیص داد که در توتون آن قلیان، شیشه هم به کار رفته یا نه. اگر میزان شیشه زیاد باشد، مصرف‌کننده بعد از مصرف دچار سردرد، افزایش ضربان قلب، توهم و بی‌قراری می‌شود ولی اگر میزان شیشه در آن کم باشد، ممکن است فرد اصلاً متوجه نشود.» به گفته رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، واکنش افراد نسبت به مصرف مواد آمفتامینی با توجه به شرایط جسمی‌شان متفاوت است و نمی‌توان گفت اگر میزان شیشه کم باشد هیچ علامتی در فرد ایجاد نمی‌شود. ممکن است فردی دچار سرخوشی شود و در فرد دیگر علائم دیگری را شاهد باشیم.
هر وعده مصرف قلیان معادل ۱۰۰تا ۲۰۰ نخ سیگار است و چون معمولاً قلیان به صورت دسته‌جمعی کشیده می‌شود اطرافیان نیز در معرض دود آن هستند و حتی اگر قلیان نکشند سلامت آنها را نیز به مخاطره می‌اندازد. دکتر صادق‌نیت که مسؤول دبیرخانه ستاد کشوری مبارزه با دخانیات نیز هست با بیان اینکه ۹۰ درصد افرادی که سیگاری هستند قبل از ۱۸ سالگی در معرض دود سیگار بوده‌اند، تأکید می‌کند: «نگرانی‌ای که در مورد دود قلیان وجود دارد این است که بچه‌ها در معرض آن هستند. از یک طرف، قبح مصرف دخانیات برایشان می‌ریزد و در آینده راحت‌تر مصرف‌کننده می‌شوند و از سوی دیگر چون سنین کودکی زمان رشد سیستم اعصاب است بچه‌هایی که در معرض دود قلیان و سیگار هستند احتمال اینکه در آینده به مواد دخانی وابسته شوند، بیشتر است. بنابراین توصیه ما این است که به خاطر فرزندانتان هم که شده قلیان و سیگار نکشید.»
دکتر صادق‌نیت در ادامه صحبت‌هایش به توتون‌های تولید داخل نیز اشاره می‌کند: «در حال حاضر در حال مطالعه‌ای هستیم تا ببینیم که توتون‌های تولیدی کشور از نظر آلودگی به موادی مثل شیشه در چه وضعیتی هستند. ولی آنچه مسلم است شیشه توسط عرضه‌کنندگان قلیان به توتون‌ها اضافه می‌شود.»
