دکتر میرفرهاد قلعه‌بندی، روان‌پزشک، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران (۱۳۹۴/۸/۱۶)
برگرفته از روزنامه شرق، با عنوان «بی‌خوابی شایع‌ترین اختلال خواب در جهان»
آگاهی از شیوع یک بیماری یا اختلال برای برنامه‌ریزی و تخمین نیازهای مراقبت بهداشتی و تخصیص اعتبارات مناسب برای آن ضروری است. افزون بر آن تحلیل شیوع با توجه به یافته‌های جمعیت‌شناختی- اجتماعی می‌تواند ما را در رهیافت سبب‌شناسی این اختلال و گروه های پرخطر و به دنبال آن یافتن روش‌های تشخیصی و درمانی مناسب یاری کند. طبقه‌بندی بین‌المللی اختلالات خواب، بیش از ۸۰ اختلال متفاوت خواب را مشخص کرده است. اختلالات خواب شایع هستند، اما با وجود شیوع فراوان، اهمیت آن توسط جامعه نادیده گرفته شده است. این امر سبب می‌شود که در بسیاری از موارد تشخیص داده نشده و در نتیجه درمان نشوند. مانند بسیاری دیگر از مشکلات پزشکی، درمان نشدن این اختلالات همراه خواهد بود با افزایش خطر بیماری و رنج بیمار در سطح فردی و افزایش هزینه‌های مالی و تبعات اقتصادی-اجتماعی آن. حداقل ۱۰ درصد افراد جامعه از یک اختلال خواب بارز بالینی رنج می‌برند. بی‌خوابی شایع‌ترین اختلال خواب است و به دنبال آن اختلالات تنفسی حین خواب و سندرم پاهای بی قرار جای می‌گیرند.
بی‌خوابی: بی‌خوابی شایع‌ترین اختلال خواب در جهان است. داروهای خواب‌آور نیز جزء شایع‌ترین داروهایی هستند که در سطح مراقبت اولیه تجویز می‌شوند. پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد جمعیت بزرگسال در کشورهای غربی از این بی‌خوابی رنج می‌برند. کمتر از ۱۰ درصد موارد بی‌خوابی توسط پزشکان مراقبت اولیه تشخیص داده می‌شود. موارد زیر از عوامل خطر بی‌خوابی محسوب می‌شوند: استرس‌های هیجانی، مهارت‌های سازگاری غیرانطباقی، اختلالات روان‌شناختی و نیز تکوین مشکلات جدی روان‌پزشکی، طلاق، بیوگی، جدایی، افزایش سن، طبقه اقتصادی-اجتماعی پایین، بی‌کاری، سیکل خواب نامنظم، سیگارکشیدن، نوشیدن قهوه و سوءمصرف الکل و موارد دیگر. در اکثر پژوهش‌ها شیوع بی‌خوابی در زن‌ها بیشتر از مردها گزارش شده است. در جوامع در حال توسعه عواملی مانند فقر، تأثیر عمیقی روی عوامل محیطی مؤثر بر خواب در همه گروه‌های سنی دارد. گرچه یافته‌های همه‌گیرشناسی در پژوهش‌های مختلف احتمالاً به علت استفاده از تعاریف و روش‌های متفاوت پژوهشی نتایج متفاوتی را نشان داده‌اند، می‌توان گفت:
– بی‌خوابی اختلال شایعی است.
– بی‌خوابی با افزایش سن افزایش می‌یابد. تقریباً یک سوم افراد بزرگ‌تر از ۶۵ سال، کم و بیش بی‌خوابی دارند.
– بی‌خوابی در زن‌ها حداقل یک و نیم برابر مردهاست.
– فصل سال در شیوع بی‌خوابی مهم است. این امر می‌تواند ناشی از تأثیر نور باشد. در پژوهش‌های کشورهای شمال اروپا مانند نروژ، بی‌خوابی در ایام تاریک سال در قیاس با ایام روشن سال بیشتر گزارش شده است.
– عوامل اجتماعی و شغلی و نیز بیماری‌های جسمانی نیز با بی‌خوابی ارتباط دارند. بی‌کاری و تجرد با شیوع بیشتر بی‌خوابی در ژاپن و دیگر کشورها گزارش شده است.
– اختلالات روان‌پزشکی با بی‌خوابی ارتباط ویژه‌ای دارند. این امر به‌خصوص در افسردگی و اضطراب بارزتر است. علایم اختلالات روان‌پزشکی تا ۶۰ درصد در افراد دچار بی‌خوابی گزارش شده است. در افرادی که درحال حاضر اختلال افسردگی اساسی دارند، علایم بی‌خوابی تا ۸۰ درصد موارد گزارش می‌شود.
– بی‌خوابی در کسانی که از بیماری‌های جسمانی رنج می برند، به‌خصوص در اختلالات تنفسی، قلبی، بیماری‌های روماتیسمی و نیز اختلال درد مزمن بیشتر است.
– بی‌خوابی در شیفت کاری بیشتر است.
خواب‌آلودگی مفرط روزانه و خستگی: خواب‌آلودگی مفرط روزانه و خستگی دومین گروه بزرگ اختلالات خواب هستند. بیشتر پژوهش‌های انجام شده شیوع خواب‌آلودگی روزانه را ۵ تا ۱۵ درصد گزارش کرده‌اند. خستگی مزمن در مراقبت‌های اولیه بسیار شایع و ۲۰ تا ۲۵ درصد گزارش شده است.
اختلالات تنفسی حین خواب: در پژوهش‌ها نشان داده شده که چهار درصد مردان و دو درصد زنان میانسال دچار آپنه خواب هستند. با وجود این حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد آپنه انسدادی خواب تشخیص داده نمی‌شود. بسیاری از پژوهش‌ها نشان داده که آپنه انسدادی درمان نشده با افزایش ناتوانی و مرگ و میر همراه است. در آپنه انسدادی خواب، حوادث رانندگی ۳ تا ۷ برابر بیشتر دیده می‌شود. در یک مطالعه همه‌گیرشناسی در سن مارینو ۲۴ درصد مردان و ۱۴ درصد زنان خروپف عادتی گزارش کرده‌اند. در خروپف عادتی فرد هر شب یا تقریباً هر شب خروپف می کند. در مطالعه دکتر «خیراندیش» و همکاران در کودکان شش تا ۱۲ ساله تهرانی شیوع خرخر عادتی ۱۱/۶ درصد گزارش شده است. این میزان در مناطق با آلودگی هوای زیاد تا ۲۴ و نیم درصد افزایش نشان می‌دهد. آپنه انسدادی خواب در افراد ۴۰ تا ۶۵ ساله شایع تر است. به طور کلی می‌توان گفت که شیوع آپنه انسدادی در این گروه سنی چهار درصد ( ۳ تا ۸ درصد) در مردان و دو درصد در زنان بوده و حداقل شیوع آپنه انسدادی بارز بالینی یک درصد است. در افراد چاق، مبتلایان به فشارخون بالا، افراد دیابتی با شروع در سن بزرگسالی و گروه‌های متنوع بیماران با مشکلات آناتومی صورت این اختلال به وضوح شایع تر است. در خانم‌ها شیوع اختلالات تنفسی حین خواب بعد از منوپوز (یائسگی) افزایش یافته و با درمان‌های هورمونی جایگزین کاهش می‌یابد.
اختلالات حرکتی حین خواب: اختلال حرکات متناوب اندام حین خواب منجر به برانگیختگی در خواب شده و باعث خواب‌آلودگی مفرط روزانه می‌شود. این اختلال با افزایش سن بیشتر دیده می‌شود. شیوع آن در افراد نرمال ۳۰ تا ۵۰ ساله حدود پنج درصد، در افراد بزرگ‌تر از ۵۰ سال تا ۳۰ درصد و در افراد بزرگ‌تر از ۶۵ سال حدود ۴۵ درصد گزارش می‌شود. سندرم پاهای بی‌قرار اختلال شایعی است. به طور کلی شیوع آن از پنج تا ۱۵ درصد گزارش شده است. شیوع آن در افراد سالمند بیشتر است. شیوع سندرم پاهای بی‌قرار در بیماران دچار بیماری پیشرفته کلیوی و نیز خانم‌های باردار بیش از ۲۰ درصد گزارش شده است.
نارکولپسی: نارکولپسی اختلالی است که به طور کلاسیک با علایم چهارگانه خواب‌آلودگی مفرط روزانه با حملات خواب، کاتاپلکسی، فلج خواب و توهمات هیپناگوژیک توصیف می‌شود. شیوع نارکولپسی ۳ تا ۱۶ درصد تخمین زده می‌شود. از زمان شروع بیماری تا تشخیص آن به طور متوسط ۱۰ سال طول می‌کشد که به نظر از هر اختلال دیگری طولانی‌تر است.
پاراسومنیا: پاراسومنیاها اتفاق‌هایی هستند که به طور متناوب یا دوره‌ای طی خواب روی می‌دهند. وحشت شبانه، کابوس شبانه، شب‌ادراری، خوابگردی، حرف زدن حین خواب و دندان قروچه انواع پاراسومنیا هستند. وحشت شبانه در سه درصد و کابوس شبانه در ۱۰ تا ۱۵ درصد کودکان سه تا پنج ساله گزارش می‌شود. تقریباً ۵۰ درصد بزرگسالان نیز گاهی کابوس شبانه را تجربه می‌کنند. خوابگردی در ۱۰ تا ۱۵ درصد کودکان دیده می‌شود. شب‌ادراری در ۳۰ درصد کودکان چهارساله، ۱۰ درصد کودکان شش‌ساله، پنج درصد کودکان چهارساله، سه درصد کودکان ۱۲ ساله و یک تا سه درصد در ۱۸ سالگی دیده می‌شود.
