دکتر سامان توکلی، روان‌پزشک، دبیر انجمن علمی روان‌پزشکان ایران (۱۳۹۴/۸/۱۶)
برگرفته از روزنامه شرق، با عنوان «سلامت روان در طرح تحول نظام سلامت»
بیش از یک‌سال از شروع طرح تحول نظام سلامت در کشور می‌گذرد. با وجود توجه و تأکید مسئولان و به‌ویژه وزیر محترم بهداشت در زمینه سلامت روان، هنوز به‌عنوان مقوله‌ای مجزا که باید در اولویت‌های نظام سلامت باشد و طرح‌هایی خاص و بنیادین برای آن تدارک دیده شود، به آن پرداخته نشده است.
سلامت روان موضوعی پیچیده و چندعاملی است که براساس اطلاعات موجود باید جزء اولویت‌های اصلی نظام سلامت قرار گیرد. براساس نتایج مطالعه ملی بار بیماری‌ها، اختلالات روان‌پزشکی، بعد از حوادث عمدی و غیرعمدی، دومین رتبه را در بین بیماری‌ها و مشکلات سلامت به خود اختصاص داده‌اند. پیمایش ملی سلامت روان (١٣٩٠-١٣٨٩) نیز نشان داده است که ۲۳/۶ درصد از افراد ١۵ تا ۶۴ ساله کشور ١٢ ماه پیش از انجام پیمایش دچار یک یا چند اختلال روانی بوده‌اند و حدود دوسوم این افراد مبتلا از مداخلات بهداشتی- درمانی لازم بهره‌مند نمی‌شوند. در واقع، بخشی از مشکلات سلامت روان مربوط به افرادی است که بیماری آنان تشخیص داده نمی‌شود یا به دلایل مختلف از دریافت خدمات باکیفیت لازم محروم هستند و درمجموع این اختلالات علاوه بر اثرات منفی مختلف برای فرد بیمار و خانواده‌اش، باعث تحمیل هزینه‌های مختلف مستقیم و غیرمستقیم بر خود فرد، خانواده و جامعه می‌شود. از سوی دیگر، جز مسئله ابتلا به اختلالات روان‌پزشکی، سلامت روان، ابعاد مختلف اجتماعی و فرهنگی دارد که باید مورد توجه باشد و از عوامل کلان مؤثر بر بروز این مشکلات گرفته تا راه‌های ارتقای سلامت روان و پیشگیری از اختلالات و نیز پیامدهای اجتماعی این اختلالات و همچنین پدیده‌هایی مانند اعتیاد، خشونت، کاهش اعتماد اجتماعی و مانند آن را نیز باید در این حیطه مدنظر داشت. الزاما همه اینها در حوزه اختلالات روان‌پزشکی و آمارهای بالا قرار ندارند و پرداختن به آنها نیز تنها از طریق نظام سنتی ارائه خدمات سلامت روان ممکن نیست. یکی از اتفاقات مثبت در این زمینه این بود که برای نخستین‌بار، برخی خدمات سلامت روان، مانند روان‌درمانی‌ها، که تابه‌حال عموما مغفول مانده بودند در کتاب ارزش نسبی خدمات سلامت تعریف شده‌اند. این امر نوید آن را می‌داد که بیماران و به‌ویژه افراد متعلق به اقشار آسیب‌پذیر، بتوانند از این خدمات که به آن نیاز دارند، استفاده کنند. اما متأسفانه با وجود گذشت بیش از هفت‌ماه از زمان لازم‌الاجرابودن آن، همچنان این خدمات تحت پوشش بیمه‌ها قرار ندارند و در عمل بیماران نیازمند به این خدمات از آن محروم مانده‌اند. اتفاق دیگر که در هفته‌های اخیر اعلام شده است، تهیه بسته سلامت روان در طرح تحول است که با هدف کمک به غربالگری، بیماریابی و تشخیص زودهنگام بیماران در مراکز بهداشتی شهری تهیه شده است.
به باور نگارنده اهمیت این بخش در حدی است که شاید لازم باشد یکی از گام‌های اصلی و مجزای طرح تحول سلامت روان به «تحول در نظام سلامت روان» اختصاص یابد. لازم است در نگاه کلان به سلامت روان به ابعاد مختلف سلامت روانی-اجتماعی؛ طراحی و اجرای برنامه‌های مشخص برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و اختلالات روانی با توجه به عوامل کلان فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی – مانند فقر، بی‌کاری و شکاف طبقاتی- و تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت توجه شود. ارتقای دانش عمومی جامعه و خانواده‌ها در رابطه با سلامت روان و اختلالات روانی، جلب حمایت و مشارکت سازمان‌ها و نهادهای مرتبط و مؤثر، مانند آموزش‌وپرورش و رسانه ملی و توانمندسازی جامعه در ارتباط با سلامت روان نیز باید در برنامه‌های این حوزه بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر و در کنار تقویت ساختارهای موجود و رفع کاستی‌های فعلی برای ارائه خدمات به بیماران روان‌پزشکی، لازم است به رویکردهای روان‌پزشکی جامعه‌نگر توجه خاص شود و با ایجاد مراکز و امکان ارائه خدمات جامعه‌نگر، در عرصه جامعه و با توجه به نیازهای جامعه، پرداخته شود و با تعریف خدمات سلامت روان جامعه‌نگر در کتاب ارزش نسبی خدمات امکان انجام و پوشش بیمه‌ای آنها فراهم شود. در رفع کمبودهای منابع و نیروی انسانی لازم برای بیماران، لازم است علاوه بر توجه به بیمارستان‌های تخصصی روان‌پزشکی و تأمین تخت‌های بستری روان‌پزشکی برای بیماران با وضعیت حاد، به‌طور جدی امکان ایجاد و گسترش بخش‌های روان‌پزشکی و ارائه خدمات روان‌پزشکی در بیمارستان‌های عمومی ایجاد شود. توجه به بازتوان‌بخشی بیماران روان‌پزشکی نیز حوزه‌ای است که در تحول نظام سلامت روان عموما مغفول مانده و باید مورد توجه خاص باشد. جدای از اینها بازبینی برنامه‌های آموزشی گروه‌های مختلف مرتبط با سلامت روان، مانند پزشکان عمومی، روان‌پزشکان و روان‌شناسان و تعریف جایگاه‌های شغلی و حرفه‌ای گروه‌های مختلف، با توجه به دانش و مهارت کسب‌شده در دوره آموزششان نیز لازم است تا بتوانند در ساختاری جدید و به شکلی مؤثر برای ارتقای سلامت روان جامعه فعالیت کنند. متخصصان و صاحب‌نظران این حوزه و ازجمله انجمن علمی روان‌پزشکان ایران آمادگی دارند تا به پشتوانه حضور اعضای خود در این فرایند مشارکت داشته باشند.
