[برگرفته از هفته‌‌‌نامه سلامت، با تنظیم مهدیه آقازمانی، ۱۳۹۵/۳/۱]
سرانه مصرف دارو در کشور ما بالاست و همیشه از طریق آمارهای مختلف بیان می‌شود که ایرانی‌ها یکی از پرمصرف‌ترین مردم دنیا در زمینه دارو هستند. هر ایرانی به‌طور متوسط طی یک سال ۳۳۹ بار دارو می‌خورد که این رقم ۴ برابر آمار جهانی است. سرانه مصرف داروهای تزریقی در ایران حدود ۱۱/۴ درصد و تقریبا ۴ برابر مصرف در جوامع توسعه‌یافته است. میانگین اقلام دارویی در جهان حدود ۲ قلم دارو در هر نسخه و این میزان در ایران ۳ تا ۴ قلم است. از سویی، مشکل دیگری که در زمینه مصرف دارو مورد توجه است، مصرف خودسرانه دارو است که به نوعی به فرهنگ تبدیل شده و گفته می‌شود مردم، بسیاری از داروهای مسکن و تقویتی را خودسرانه مصرف می‌کنند. این در حالی است که بار بیماری‌ها در ایران به سمت بیماری‌های غیرواگیر مزمن مانند بیماری‌های قلبی- عروقی، سرطان‌ها و بیماری‌های روانی سوق پیدا کرده و همین قضیه می‌تواند تا حدی مصرف بالای دارو در ایران را نسبت به استاندارد‌های جهانی توجیه کند. اخیرا آمارهایی بیان شده که مردم کشور ما حتی بین مردم آسیا نیز بیشترین آمار مصرف دارو را به خود اختصاص داده‌اند اما موضوع مهم این است بر چه اساسی ما جزو پرمصرف‌ترین کشورها در زمینه دارو هستیم و بیشتر چه داروهایی در ایران مصرف می‌شود؟
سرانه مصرف دارو معمولاً از میزان فروش دارو بر جمعیت یک کشور به دست می‌آید. شکی نیست که مردم کشور ما دارو زیاد مصرف می‌کنند، اما به همان نسبت آمار مبتلایان به بیماری‌های مزمنی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی نیز افزایش یافته است. دکتر نوشین محمد حسینی، مسوول کمیته آموزش کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو در گفت‌وگو با «سلامت» در مورد صحت و سقم اینکه ایرانی‌ها در سال بیش از ۳۰۰ بار دارو می‌خورند، نظر متفاوتی بیان می‌کند: «این آمار از روی میزان فروش دارو در سال به دست می‌آید و نمی‌توان گفت که همه این داروها توسط مردم مصرف شده زیرا قیمت دارو در کشور ما ارزان است و مردم داروهای زیادی می‌خرند ولی ممکن است یک دارو به کسی نسازد و آن را مصرف نکند یا فرد دارویی را از داروخانه بخرد و با مصرف ۱ یا ۲ عدد از آن و برطرف شدن علائم بیماری، دیگر آن دارو را مصرف نکند. حتی گاهی دیده شده مردم برخی داروهای پرمصرف را می‌خرند و در منزل نگهداری می‌کنند ولی مصرف نمی‌کنند، بنابراین نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم میزان فروش دارو، میزان مصرف دارو را هم نشان می‌دهد.» وی با تاکید بر اینکه دارو مانند نان و روغن نیست که بتوان سرانه مصرف آن را از روی میزان فروش آن محصول سنجید، توضیح می‌دهد: «مصرف دارو در هر کشور به میزان بار بیماری‌ها نیز ارتباط دارد و اینکه چند درصد از مردم به پزشک مراجعه کرده‌اند و پزشک برایشان دارو تجویز کرده است.»
وضعیت مصرف دارو در ایران
در سال ۲۰۰۵ در دنیا ۵۷۲ میلیون دلار دارو فروخته شد که از این مقدار ۲۸ میلیون مربوط به داروهای سرطان بوده، در سال ۲۰۰۸، ۷۲۴ میلیون دلار دارو در دنیا به فروش رفته که ۴۸ میلیون آن داروی سرطان بوده است. در سال ۲۰۰۵، ۳۲ میلیون دلار داروی پایین‌آورنده چربی در دنیا فروخته شده که این میزان در سال ۲۰۰۸ به ۳۳ میلیون رسیده. در سال ۲۰۰۵، فروش داروهای مسکن غیرمخدر ۸/۷ میلیون دلار بوده و ۳ سال بعد فروش این دارو به ۱۱/۱ رسیده و همچنین در سال ۲۰۰۵، داروهای دیابت ۱۸ میلیون فروش داشتند و در سال ۲۰۰۸ این رقم به ۲۷ میلیون رسیده است. حتی داروهای سیستم تنفسی نیز از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ از ۲۲ میلیون دلار به ۳۱ میلیون دلار فروش رسیده‌اند. این آمارها نشان می‌دهد میزان فروش دارو در دنیا به دلیل بیماری‌ها در حال افزایش است. مسؤول آموزش کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو در مورد اینکه ما بین کشورهای آسیایی نیز جزو پرمصرف‌ترین‌ها در زمینه دارو هستیم، این‌گونه توضیح می‌دهد: «در آسیا کشوری مانند چین قرار دارد که طب‌های جایگزین بیش از داروهای شیمیایی طرفدار دارند و به همین علت مصرف داروهای شیمیایی بین مردم آنها بسیار پایین است. از طرف دیگر، در کشور ما مصرف دارو زیاد نیست، بلکه غیرمنطقی است زیرا افرادی که به بیماری‌های مزمنی مانند دیابت، فشارخون و بیماری‌های قلبی- عروقی مبتلا هستند، کمتر از آنچه که باید، دارو مصرف می‌کنند و همین مسأله باعث می‌شود دچار عوارض بعدی بیماری‌شان شوند. در مقابل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها در مواردی که نیاز نیست، بسیار بالاست.» با همین استدلال دکتر حسینی نتیجه می‌گیرد، مصرف دارو در کشور ما غیرمنطقی است و نه زیاد.
تجویزهای غیرمنطقی
سالانه ۱۲ هزار میلیارد تومان دارو در کشور ما فروخته می‌شود که از این مقدار یک هزار میلیارد دلار آن وارداتی است. دکتر رهبر مژدهی‌آذر، رئیس انجمن داروسازان ایران در گفت‌وگو با «سلامت» مصرف دارو در ایران را بیشتر از کشورهای منطقه نمی‌داند و بیان می‌کند: «در کشور ما قیمت و هزینه‌های دارو نسبت به کشورهای همسایه کمتر است و در حالی که جمعیت کشور ما با کشورهایی مانند ترکیه یا پاکستان تفاوت زیادی ندارد، هزینه دارو در کشور ما پایین‌تر است و مصرف دارو هم زیاد‌تر نیست.» وی با تأکید بر اینکه مصرف دارو در کشور ما غیرمنطقی است، می‌گوید: «ما در کشورمان تجویز غیرمنطقی دارو از طرف پزشکان را داریم و به همین علت پیشنهاد دادیم پروتکل درمانی تدوین شود که بر اساس آن پزشکان بیش از مقدار لازم در نسخه‌ها دارو ننویسند.» دکتر مژدهی‌آذر در ادامه به مصرف خودسرانه دارو نیز اشاره می‌کند: «در سال‌های قبل مصرف خودسرانه دارو خیلی بیشتر از الان بود ولی در حال حاضر با افزایش قیمت دارو، گسترش بیمه‌ها و مشاوره‌هایی که داروسازان در داروخانه به مردم ارائه می‌کنند، مصرف خودسرانه کمتر شده ولی هنوز هم فرهنگ دارویی مردم بهبود پیدا نکرده است. به بیان دیگر، مردم داروهای مورد نیازشان را کم ولی داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک را بیش از نیازشان مصرف می‌کنند.»
