یادداشتی از دکتر جمال شمس، روانپزشک، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
[برگرفته از هفته‌نامه زندگی مثبت، با عنوان «مراقب باشید طعمه کروکودیل نشوید!»، ۱۳۹۴/۳/۳]
ماده مخدر کروکودیل در واقع یکی از ترکیبات شیمیایی مورفین است که دزومورفین (Desomorphine) نام دارد. دزومورفین از مشتقات ماده مخدر هرویین است که تأثیر آرام‌بخشی بسیار سریع و قدرتمندی دارد. این ماده مخدر در سال ۱۹۳۲ کشف شد و قدرت آن ۸ تا ۱۰ برابر قدرت مورفین است. در آن سال‌ها این ماده مخدر در اروپا به‌دلیل واکنش سریع در مواردی مثل تهوع، با مقاصد درمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. دزومورفین نسبت به مورفین مسکن قوی‌تری است و خیلی سریع جذب می‌شود و نیمه عمر کوتاه‌تری دارد و به‌عنوان یک مسکن داروی خوبی محسوب می‌شود. به همین دلیل بود که به‌عنوان مسکن ساخته شد و در اروپا به‌طور محدود مورد استفاده قرار گرفت. این دارو جزو داروهای توهم‌زا نیست و بیشتر نشئگی ایجاد می‌کند و با شیشه و متامفتامین متفاوت است.
این ماده که از مشتقات مورفین است در دهه ۱۹۹۰ میلادی در روسیه و اوکراین به‌طور غیرقانونی ساخته شد و مورد مصرف قرار گرفت. واقعیت این است که دزومورفین از نظر شیمیایی بسیار ساده است. این ماده با ترکیب کدئین، یُد و برخی داروها و مواد شیمیایی دیگر قابل تولید است و به همین دلیل افرادی که در کار قاچاق مواد مخدر هستند این ماده را تهیه می‌کنند و در اختیار افراد معتاد قرار می‌دهند.
دزومورفین از نظر خواص شیمیایی و اعتیادآوری شبیه هروئین است، اما تفاوت مهم آن با هروئین این است که از هروئین بسیار قوی‌تر است و خواص نشئه‌کنندگی و ضددردی قوی‌تری دارد. هروئین به‌طور معمول هنگام استفاده ۶ تا ۸ ساعت فرد را در حالت نشئه نگه می‌دارد، اما نشئگی کروکودیل یا دزومورفین بسیار کوتاه و در حد یک ساعت و نیم است. همین خاصیت نشئگی کوتاه‌تر و نیمه‌عمر کوتاهی که این ماده دارد، درصد اعتیادآوری آن را بالاتر می‌برد و یکی از دلایلی که بیشتر مورد سوءمصرف قرار می‌گیرد، همین است. به‌طور ساده می‌توان گفت کروکودیل ماده مخدر اعتیادآورتری محسوب می‌شود.
تقریباً هیچ ماده مخدری وجود ندارد که بر مغز تأثیر منفی و مخرب نگذارد. در مورد کروکودیل هم همین اتفاق می‌افتد. کروکودیل از نظر تخریبی که در مغز ایجاد می‌کند با توجه به قدرت و تأثیری که دارد بدتر از هروئین و مورفین است و به همین دلیل آسیبی که وارد می‌کند بسیار بیشتر و خطرناک‌تر است.
نکته مهم درباره این ماده مخدر، اسمی است که برای آن انتخاب شده است. اینکه چرا به این ماده کروکودیل گفته می‌شود به این موضوع مرتبط است که این ماده بعد از تزریق به‌صورت ذرات نامحلول درمی‌آید، در عروق پوست گیر می‌کند و ضایعات پوستی ایجاد می‌کند که پوست را نکروزه می‌کند و آن را از بین می‌برد. این مخدر عفونت‌های پوستی ایجاد می‌کند که در نهایت به قانقاریا منجر می‌شود. همین عامل باعث می‌شود پوست فرد مصرف‌کننده مانند پوست کروکودیل زبر و سبزرنگ شود. در اصل این وجه تسمیه به این دلیل است که پوست فرد مصرف‌کننده شبیه کروکودیل می‌شود.
«کراک» هم هروئینی است که بسیار خالص و قوی‌تر از هروئین معمولی است. کروکودیل نسبت به کراکی که در ایران موجود است قوی‌تر است و نیمه‌عمر کوتاه‌تری دارد و آسیب بیشتری هم می‌رساند. به‌دلیل عفونت‌هایی که این ماده ایجاد می‌کند گفته می‌شود کروکودیل از درون بدن را می‌خورد. نکته مهم اینجاست که همراه کراک مواد دیگری مانند کافئین هم موجود است، اما کروکودیل به‌صورت خالص دزومورفین است.
عفونت‌ها معمولاً ظرف یکی- دو سال مصرف‌کننده را از بین می‌برد چون عفونت‌های پوستی و خونی شدیدی ایجاد می‌کند. گفته می‌شود با هر دوز مصرف، یک سال از عمر فرد مبتلا به کروکودیل کاسته می‌شود. از آنجا که درمان کروکودیل سخت و کشنده است، افراد نباید خطر و از این مواد استفاده کنند چون خودشان را به دردسر بزرگی می‌اندازند. از سوی دیگر استفاده از این ماده بین افرادی که فشارخون بالا دارند یا به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند به‌طور حتم و در فاصله‌ای نه‌چندان دور آنها را به مرگ نزدیک‌تر می‌کند. مسئله اصلی این است که حتی افراد سالم هم با استفاده از این ماده خیلی زود دچار مشکل می‌شوند.
با توجه به خواصی که این ماده دارد و شبیه مورفین است، از نظر درمانی شبیه هروئین است ولی جدیت بیشتر و اراده قوی‌تری در درمان نیاز دارد و همکاری بیمار در درمان بسیار تعیین‌کننده است.
افراد معتاد به هروئین این شانس را دارند که بتوانند اعتیاد خود را ترک کنند، اما درباره کروکودیل موضوع متفاوت است. کروکودیل تقریباً هیچ‌کس را زنده رها نمی‌کند، اما به‌طور کلی می‌توان از متادون و درمان‌های جایگزین استفاده کرد.
البته باید توجه داشته باشید عوارض پوستی این بیماری قابل‌درمان نیست یا درمان بسیار سختی دارد؛ چون اگر این عفونت‌ها رگ‌های پوست را از بین ببرد دارو به راحتی به این ضایعات نمی‌رسد. به این ترتیب فردی که آن را استفاده می‌کند با خودش فکر می‌کند اگر عفونتی هم ایجاد شد می‌تواند درمانش کند، غافل از اینکه نابودی شریان‌ها مانع از رسیدن دارو به محل عفونت می‌شود.
یک علت اینکه این ماده در روسیه و اوکراین خیلی زود پخش شد این بود که تولید آن ارزان بود و قیمت پایینی نسبت به بسیاری از مواد مخدر داشت. به همین دلیل بسیاری از افراد به جای اینکه دنبال موادی مانند کراک یا شیشه بروند دنبال کروکودیل رفتند، چون حس نشئگی آن نسبت به سایر مواد زیاد است.
