پاسخ دکتر بهنام شریعتی، روانپزشک، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران:
در پاسخ به این پرسش باید بگوییم انتخاب نوع درمان به عوامل زیادی بستگی دارد. به صورت کلی، مجموعه‌ای از درمان‌های دارویی و غیر دارویی برای ترک اعتیاد کاربرد دارد. در درمان اعتیاد شدید و طولانی به مواد افیونی مانند تریاک و هرویین، درمان‌های دارویی مانند متادون و بوپرِنورفین خط اول درمان هستند و این داروها در صورتی که به موقع و صحیح به کار برده شوند می‌توانند بسیار مفید و مؤثر باشند. نکته مهمی که در مورد درمان دارویی و همچنین سایر درمان‌ها وجود دارد تأکید بر طولانی بودن مدت درمان است و در موارد زیادی لازم است که فرد این درمان‌های جایگزین را ماه‌ها و حتی سال‌ها ادامه دهد.
درمان خط اول اعتیاد به مواد محرک، درمان‌های غیر دارویی با استفاده از روش‌های شناختی- رفتاری است. این روش‌ها در مراکز ترک اعتیاد به صورت فردی یا گروهی توسط درمانگر آموزش دیده انجام می‌شود.
روش‌های دیگری نیز برای ترک اعتیاد وجود دارد که از جملۀ آنها، شرکت در گروههای خودیاری مانند گروههای NA است. این گروه‌ها در صورتی که بر مبنای ساختاری صحیح و اصولی بنا شده باشند می‌توانند بسیار کمک کننده باشند. یکی دیگر از روش‌هایی که اخیراً برای ترک اعتیاد توسط خود مردم به کار برده می‌شود، فرستادن فرد به کمپ‌های ترک اعتیاد اجباری است. بحث مهمی که در مورد این مراکز وجود دارد، غیر اصولی و غیر قانونی بودن بسیاری از این مراکز و اداره آنها توسط افراد غیرمتخصص است و این مشکلات نه تنها کارآیی آنها را کم می‌کند بلکه گاهی می‌تواند باعث صدماتی جبران ناپذیر به فرد شود. در ضمن باید توجه کرد که «اعتیاد یک بیماری مزمن است و درمان کوتاه مدت و سریعی ندارد»، هرچند گاهی بستری شبانه‌روزی می‌تواند موقتاً کمک کننده باشد.
پاسخ دکتر سید وحید شریعت، روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در ارتباط با راه‌های ترک اعتیاد به مواد افیونی؛ برگرفته از مصاحبه با همشهری تندرستی، به نقل از سایت خبرآنلاین و با عنوان «معرفی بهترین روش ترک اعتیاد» (۱۳۹۰/۸/۳۰):ا
چه روش‌های متداولی برای درمان اعتیاد وجوددارد؟
به‌طور کلی دو نوع رویکرد در این زمینه وجود دارد؛ رویکرد نخست مبتنی بر پرهیز کامل و دیگری روش کاهش آسیب است. در روش اول میزان عود و بازگشت دوباره بالاست چون بر پایه سم‌زدایی است و بعد از سم زدایی که به‌طور معمول از چند روز تا چند هفته انجام می‌شود، فرد از هیچ مخدری استفاده نمی‌کند. در این درمان از روش‌هایی مانند مشاوره، روان‌درمانی و درمان‌های دارویی برای جلوگیری از عود استفاده می‌شود.
درباره ویژگی‌های مشاوره و روان‌درمانی توضیح می‌دهید؟
مشاوره و روان‌درمانی به صورت گروهی و یا فردی انجام می‌شود. در گروه‌درمانی، عده‌ای درباره مشکلات‌شان با هم حرف می‌زنند و طی این تبادل نظر هر کدام با مشکلات دیگری که البته شاید مشابه مشکل خودش باشد، آشنا شده و از راه‌حل‌های احتمالی و تجربیات افراد آگاه می‌شود. در گروه، اعتمادبه‌نفس افراد بیشتر می‌شود، زیرا آنها می‌بینند که افراد دیگر هم با مشکلات مشابهی دست به گریبان هستند و متوجه می‌شوند که مشکل مربوط به شخص خودشان نیست، بلکه مربوط به بیماری آنهاست. در مشاوره انفرادی، بیمار با راه‌های کاهش احتمال عود اعتیاد به‌وسیله یک مشاور یا روان‌شناس آشنا می‌شود. در این مشاوره، فرد می‌توان آنچه را که تمایلی به مطرح کردن آن در جمع ندارد، بازگو کند.
در مشاوره فردی چه نکاتی باید رعایت شود؟
نوع رابطه مشاور و بیمار بسیار حائز اهمیت است. برای داشتن یک مشاوره مفید وجود یک رابطه خوب درمانی میان بیمار و درمانگر ضروری است؛ رابطه‌ای که در آن بیمار بتواند به راحتی با مشاور خود ارتباط برقرار کند و از مشکلاتش سخن بگوید. در این شرایط، مشاور با دادن آموزش‌های لازم در زمینه توانایی حل مسئله و کم کردن استرس، در راستای کم کردن احتمال بازگشت و عود اعتیاد بیمار تلاش می‌کند. او همچنین درباره شرایطی که ممکن است موجب بازگشت اعتیاد فرد شود، به او آگاهی‌های لازم را می‌دهد.
احتمال بازگشت در چه افرادی بیشتر است؟
افرادی که مشکلات متعددی مانند مصرف طولانی‌مدت مواد، استعمال مواد سنگین مانند کراک، و مشکلات خانوادگی و اجتماعی دارند.
درباره این افراد استفاده از کدام روش‌های ترک موثرتر است؟
درمان‌های جایگزین؛ جون این افراد با عوامل برانگیز‌اننده متعددی روبه‌رو هستند.
ترک‌های مکرر و ناموفق چقدر در نتیجه درمان مؤثر است؟
بستگی به فرد دارد. زمینه‌های شخصیتی، بیمارهای جسمی و روانی توأم با اعتیاد و نوع مصرف در این زمینه مؤثر هستند. به‌طور مثال، معتادان تزریقی و کسانی که از هروئین و کراک استفاده می‌کنند و همچنین معتادانی که به افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال شخصیت مبتلا هستند، سخت‌تر قادر به ترک خواهند بود.
درمان کاهش آسیب چطور؟ آیا این روش برای گروه خاصی از بیماران کاربرد دارد؟
باتوجه به این‌که درمان پرهیزمدار برای همه بیماران کافی نبوده و فقط گروه خاصی را تحت پوشش قرار می‌داد، کم‌کم راه‌های کاهش آسیب مورد استفاده قرار گرفت. در این روش، فرد به جای تزریق مواد مخدر، از جایگزین‌هایی مانند متادون و بوپره‌نورفین استفاده می‌کند. در این روش، هم تزریق مواد مخدر جای خود را به مواد کم‌عارضه می‌دهد و هم فرد کمتر در معرض بیماری‌هایی مانند ایدز و هپاتیت و سایر مشکلات قرار می‌گیرد. این داروها فرد را از مواد جدا کرده و میل شدید فرد را نسبت به مصرف مواد برطرف می‌کند. در این روش هم، از گروه‌درمانی و مشاوره‌های فردی استفاده می‌شود.
این روش نسبت به سم‌زادیی دارای چه معایب و محاسنی است؟
درصد بیشتری از افراد آن را ادامه می‌دهند و فرد می‌تواند بعد از مدتی مصرف داروها را کاهش داده و یا قطع کند. این فرد برخلاف فرد معتاد می‌تواند به روال عادی زندگی خود بازگردد، سرکار برود و رفتارهای بزهکارانه و قانون‌شکنی در او تا حد قابل ملاحظه‌ای از بین می‌رود؛ تا جای که به‌نظر می‌رسد ما در این دوره با تغییر الگوی شخصیت بیمار روبه‌رو می‌شویم. اما مشکل این است که فرد باید به‌طور مرتب مواد جایگزین را دریافت کند.
تا چه مدت؟
بستگی به تصمیم بیمار دارد؛ درصدی از افراد می‌توانند در فواصل که اغلب سه چهار سال است با کاهش تدریجی دوز دارو، درمان را قطع کنند و برخی نیز باید تا پایان عمر آن را ادامه دهند. در هر صورت، بیمار باید در این زمینه حتماً با پزشک خود مشورت کند.
تأثیرات روانی این شیوه درمان چگونه خواهد بود؟
دیگر از احساس تغییرات شدیدی که هنگام مصرف مواد داشته‌اند، خبری نیست و به ثبات نسبی در زندگی خود دست پیدا می‌کنند و از نیاز شدیدی که به مصرف مواد ویا تزریق داشته‌اند خبری نیست. حتی احساس سرخوشی شدید بعد از مصرف و خماری شدید فقدان مواد هم در آنها از بین می‌رود. استفاده از این داروها به هیچ‌وجه با تغییرات محسوس و شدید ناشی از مواد در آنها توأم نخواهد بود و این تغییرات بسیار کم است.
در ترک با این روش تا چه حد احتمال بازگشت وجود دارد؟
کسی که از درمان‌های جایگزین با دوز مناسب و کافی استفاده می‌کند، نمی‌تواند دوباره از مواد استفاده کند چون مصرف مواد دیگر برای او همراه با سرخوشی نخواهد بود و حتی احتمال مسمومیت و گاه مرگ دارد. داروهای جایگزین، بیشتر گیرنده‌های بدن فرد را پُر می‌کند و مخدر، دیگر اثری در این فرد نخواهد داشت.
