دکتر کاوه علوی، روان‌پزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران (۱۳۹۴/۱۱/۲۴)
[برگرفته از هفته‌‌نامه زندگی مثبت، با تنظیم نسرین خسروشاهی و عنوان «چه افرادی بیشتر خودکشی می‌کنند؟»]
صرف داشتن افکار خودکشی یا حتی اقدام به آن، به خودی خود، یک اختلال روان‌پزشکی نیست، اما احتمال بروز افکار خودکشی و اقدام به آن در افرادی که دچار بیماری‌های ناتوان‌کننده جسمی یا روانی هستند، بیشتر از بقیه است. از بین اختلالات روان‌پزشکی که احتمال افکار و رفتار خودکشی در آنها بالاست، می‌توان به افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنیا، اختلال استرس پس از سانحه و سوء‌مصرف الکل اشاره کرد. با این حال، خیلی از افرادی که خودکشی می‌کنند، دچار «اختلال افسردگی» نیستند. بسیاری از این افراد دچار نوعی بحران روانی، به نام اختلال انطباقی هستند. اختلال انطباقی به معنی بروز برخی نشانههای روان‌پزشکی در افرادی است که دچار نوعی تنش یا موقعیت ویژه در زندگی می‌شوند. به‌طور کلی، احتمال اقدام به خودکشی در افراد مجرد، بی‌‌کار یا فاقد مهارت‌های اجتماعی، افراد دچار بیماری‌های مزمن و ناتوان‌کننده جسمی و روانی، افرادی که سابقه اقدام به خودکشی دارند، افرادی که الکل یا مواد استفاده می‌کنند، آنهایی که در بحران‌های جدی زندگی (مثل طرد از گروه‌های همسالان، طلاق، فوت همسر و مانند آنها) قرار گرفته‌اند و قربانیان سوء‌استفاده جسمی، جنسی و احساسی هستند، بیشتر است.
صحبت از خودکشی را جدی بگیرید
حدود نصف تا دو سوم افرادی که میل جدی به خودکشی دارند، این فکر را با دیگران در میان می‌گذارند. البته همه افرادی که می‌خواهند خودکشی کنند، در این باره حرف نمی‌زنند و هر کسی هم درباره خودکشی صحبت کند، لزوماً خودکشی نمی‌کند، اما باید در تمام موارد صحبت درباره خودکشی را جدی گرفت. سابقه اقدام به خودکشی، سابقه خودکشی در افراد نزدیک خانواده، سابقه خودکشی در دوستان نزدیک یا همکاران فرد، تهیه وسایل خودکشی (مثل طناب دار یا اسلحه)، کناره‌گیری فرد از جمع خانواده و دوستان و تغییر رفتار باید جدی گرفته شوند.
نشانههای اقدام به خودکشی
وجود برخی خصوصیات رفتاری در افراد احتمال اقدام جدی برای خودکشی را بیشتر مطرح میکند. مهم‌‌ترین این موارد شامل افسردگی شدید، نوسانات خلقی، اضطراب، بی‌قراری و بروز رفتارهای خشمگینانه‌ای که در فرد سابقه نداشته، است. شروع مصرف مشروبات الکلی یا افزایش مصرف، رفتارهای بی‌محابا و خطرناک (مثل رانندگی پرسرعت)، بی‌توجهی به سر و وضع و ظاهر، سر زدن به دوستان و خانواده و خداحافظی با آنها، جست‌وجو برای راه‌های قطعی مرگ یا تهیه وسایل خودکشی، به‌هم خوردن خواب نیز با خطر بالای اقدام به خودکشی همراهند. حدود ۱۰ درصد از افرادی که رفتارهای شبیه خودکشی مثل مصرف مفرط داروهای آرامبخش دارند، به‌علت خودکشی از دنیا می‌روند. این رفتارها، اگرچه ممکن است به‌وسیله دیگران جدی گرفته نشود، نشانه استیصال و درد روانی شدید فرد و نوعی فریاد برای کمک است. افکار خودکشی را باید در تمام افراد افسرده جدی گرفت. ممکن‌است فرد ابتدا از مصرف داروهای ضدافسردگی خودداری یا درمان‌های طبی دیگر مثل مصرف داروهای قلبی یا مراجعات پزشکی را قطع کند. همچنین فردی که به شکل ناگهانی و غیرمنتظره آرام می‌شود و دیگر شکایتی از وضع خود نمی‌کند، ممکن است در شرایط خطرناکی برای خودکشی قرار گرفته باشد. هیچ‌کدام از داروهای ضدافسردگی به طور مستقیم با افکار خودکشی مقابله نمی‌کنند. اتفاقاً بیمار شدیداً افسرده ممکن است توان جسمی و روانی اقدام به خودکشی نداشته باشد، اما با شروع درمان، در حالی که انرژی و توان جسمی او کمی بهبود می‌یابد، هنوز افسرده باشد و افکار خودکشی داشته باشد. این دوره را می‌توان دوره‌ای بحرانی در طول درمان افسردگی دانست.
آزمون ارزیابی خودکشی «بِک»
تا کنون ابزارهای متعددی برای سنجش افکار خودکشی و خطر اقدام به خودکشی تهیه شده است. یکی از این ابزارها پرسش‌‌نامه ارزیابی افکار خودکشی است که دانشمندی به نام آرون بک، در دهه ۱۹۷۰ میلادی، طراحی کرد. این پرسش‌‌نامه در مدت ۱۰ دقیقه، به‌وسیله خود فرد تکمیل می‌شود، البته شکل اصلی پرسش‌‌نامه را درمانگر آموزش‌دیده از راه گفت‌وگو با فرد تکمیل میکند. ۱۹ سؤال پرسش‌‌نامه سه‌جوابی است و جواب‌ها نمره‌ای بین صفر تا دو می‌گیرند. پنج سؤال ابتدایی سؤالات غربالگری هستند و اگر کسی افکار فعالانه یا منفعلانه خودکشی داشته باشد، بقیه پرسش‌‌نامه را هم تکمیل میکند. باید توجه کرد که مانند بیشتر ابزارهای ارزیابی سلامت روان، نتیجه آزمون را باید روان‌شناس یا روان‌پزشک بررسی کند.
اطرفیان چه کنند
اگر فردی درباره تمایل خود به مردن یا خودکشی صحبت کرد، باید این صحبت را جدی گرفت. باید با این فرد همدلانه برخورد کرد و نباید درباره او قضاوت کرد. مثلاً نباید او را فردی ضعیف و شکست‌‌خورده دانست. بهتر است همیشه مراجعه به روان‌پزشک را در نظر داشت و اگر علایم خطر وجود داشت، در مراجعه تردید نکرد. شماره تلفن اورژانس اجتماعی «۱۲۳» را فراموش نکنید. یادتان باشد خودکشی یک اورژانس واقعی و بسیار جدی است.
