دکتر جعفر عطاری مقدم، روانپزشک (۱۳۹۴/۴/۱۳)
[برگرفته از هفته‌نامه زندگی مثبت؛ با تنظیم ملیحه مهدوی و عنوان «نه گفتن را تمرین کنیم»]
چرا باید «نه» بگوییم؟
در بسیاری اوقات جواب مثبت دادن باعث وارد آمدن ضررهای زیادی به افراد می‌شود. برای مثال کسانی که همیشه با بله گفتن دنبال تأیید دیگران هستند و از خودشان می‌گذرند اغلب در مدیریت زمان دچار مشکل می‌شوند، چون با جواب مثبت دادن نامناسب باعث از دست دادن وقتشان می‌شوند. در واقع این باور غلطی است که همواره باید به دیگران «بله» گفت، با تصور اینکه ممکن است رابطه‌ای بر هم بریزد. چون با داشتن این طرز فکر تنها به خودمان آسیب رسانده‌ایم. جدا از این، فردی که توانایی «نه» گفتن ندارد و تنها برای راضی نگه‌داشتن دیگران جواب مثبت می‌دهد احساس خوبی هم از خودش نخواهد داشت و در بسیاری موارد دچار احساس اضطراب خواهد شد.
افرادی که با وجود نارضایتی برای متقاعد کردن دیگران به آنها جواب «بله» می‌دهند و از خود می‌گذرند از لحاظ شخصیتی منفعل‌تر و وابسته‌تر هستند. مهم‌تر از همه، این افراد ممکن است در کودکی و نوجوانی بدون اعتماد به‌نفس کافی بوده‌اند. بنابراین اگر نتوانیم به دیگران جواب «نه» بدهیم وقتمان هدر رفته و نمی‌توانیم به اهدافمان دست پیدا کنیم. همچنین اعتماد به‌نفسمان را نیز از دست خواهیم داد و مهم‌تر از همه در روابطمان با دیگران نیز دچار مشکل خواهیم شد.
چگونه «نه» بگوییم؟
روش‌های زیادی برای ابراز کردن جواب «نه» وجود دارد. خشونت، تهدید، تحقیر و مسخره‌کردن از راه‌هایی است که متأسفانه بسیاری از افراد از آن برای «نه گفتن» استفاده می‌کنند. برای مثال فردی پاسخ منفی خود را این‌گونه ابراز می‌کند: «تو اصلاً نمی‌فهمی» یا «تو دیوانه شده‌ای». در واقع از طریق مسخره‌کردن و تحقیر به دیگران جواب منفی می‌دهد.
در «نه» گفتن باید چند نکته را رعایت کرد؛ اول اینکه وقتی با یک درخواست روبه‌رو می‌شویم باید به این فکر کنیم که جواب مثبت دادن به این درخواست چه منافعی را شامل حال ما خواهد کرد. لازمه این کار هم این است که در مورد درخواستی که از ما شده است خوب فکر کنیم و سریع جواب مثبت ندهیم.
در موقع جواب منفی دادن، خیلی مهم است که «نه» گفتن ما قاطع، کوتاه، صادقانه و مستقیم باشد. در «نه» گفتن، سعی کنید از عذر و بهانه زیاد، حاشیه‌رفتن و معذرت‌خواهی مفصل استفاده نکنید بلکه مستقیم و کوتاه «نه» بگویید.
مطالعات نشان داده ارتباطات بین افراد بیشتر بر اساس ارتباطات غیرکلامی است تا کلامی. در جواب منفی دادن سعی کنید از ارتباطات غیرکلامی بهره ببرید. حتی‌الامکان روبه‌روی فرد قرار بگیرید و با او تماس چشمی برقرار کنید. همچنین در پاسخ دادن نباید به گونه‌ای باشیم که حالت چهره‌مان با توجه به پاسخی که می‌خواهیم ارائه دهیم در هماهنگی باشد، تا این برداشت در فرد مقابل به وجود نیاید که ما او را به مسخره گرفته‌ایم.
می‌توان با «نه» گفتن هم یک رابطه را حفظ کرد. اگر نگران این هستیم که با جواب مثبت ندادن رابطه‌مان را از دست می‌دهیم، می‌توان تدبیری اندیشید که با روشی درست «نه» بگوییم و رابطه‌مان را نیز حفظ کنیم. همان‌طور که گفتیم وقتی صادقانه، کوتاه، مستقیم و همراه همدلی کردن به دیگران جواب «نه» بگوییم می‌توانیم انتظار برهم نخوردن ارتباط را داشته باشیم.
برای اینکه «نه» گفتن را تمرین کنیم و جسارت خود را افزایش دهیم بهتر است از موقعیت‌های کوچک‌تر و با افرادی که با آنها بیشتر صمیمی هستیم شروع کنیم تا به‌تدریج بتوانیم در موقعیت‌های دشوار‌تر «نه» بگوییم. برای مثال، رد کردن خوردن یک غذا یا بیرون نرفتن با یک دوست نمونه‌ای از جواب نه دادن به یک موقعیت ساده است.
اولویت نه گفتن در مورد همه افراد به موضوعاتی مربوط می‌شود که جواب مثبت دادن ما بالقوه یا بالفعل خطراتی را شامل حال ما کند. برای مثال فردی خواسته‌ای از شما دارد. اگر شما جواب مثبت به این شخص بدهید خطر از دست دادن زمان زیادی را به جان خریده‌اید. به همین دلیل باید در این شرایط قاطعانه «نه» بگویید. گاهی اوقات بیشتر بزهکای‌ها یا گرفتار شدن فرد به سیگار و امثال آن از همین ناتوانی در «نه» گفتن ساده شروع می‌شود که ابتدا با یک تعارف ساده آغاز شده و به‌دلیل ناتوانی فرد برای «نه»گفتن باعث بروز مشکلاتی در او می‌شود. بنابراین خطر جواب مثبت دادن ممکن است با محدودیت زمانی، از دست دادن آبرو، فقدان مالی و خطر روانی یا جسمی همراه باشد.
چه جاهایی «نه» گفتن ضروری نیست؟
متاسفانه بعضی از والدین تصور می‌کنند فرزندانشان باید همیشه جواب «نه» بشنوند و آنها هستند که باید برای فرزندانشان تعیین و تکلیف کنند که چه کاری باید انجام دهند.
این نوع «نه» گفتن اصلاً جایز نیست. در برخورد با اعضای خانواده باید تا آن‌جا که امکان دارد حق انتخاب را به آنها دهیم و به صورت مکرر به آنها «نه» نگوییم. وقتی بچه‌ها را بیش از حد محدود می‌کنیم و آنها را تحت کنترل خود درمی‌آوریم، تصور بدی از «نه» گفتن در ذهن‌شان شکل می‌گیرد که در بزرگسالی دچار مشکل خواهند شد. در واقع از همان سنین کودکی باید به بچه‌ها آموزش «نه» گفتن را به درستی نشان داد.
