روانپزشکی شاخه‌ای از پزشکی است که علاوه بر رسیدگی به علتشناسی، علامت‌شناسی، طبقه‌بندی، تشخیص و پیش‌آگهی بیماری‌های روانی، به پیش‌‌گیری و درمان آنها نیز می‌پردازد. منظور از بیماری‌های روانی آن چیزی نیست که بسیاری از مردم می‌پندارند. بسیاری از افراد تنها بیماری‌های بسیار شدید و زایل‌کننده عقل را بیماری روانی می‌دانند و به این دلیل از مراجعه به روانپزشک سر باز می‌زنند. این در حالی است که گستره این بیماری‌ها بسیار بیش از آن است، به گونه‌ای که در بسیاری از جوامع از جمله ایران، از هر چهار یا پنج نفر یکی در طول عمر خود دست‌کم یکی از اختلالات روانپزشکی را تجربه کرده است. برخی از مردم نیز تصور می‌کنند که روانپزشکان به همه مراجعان خود دارو تجویز می‌کنند و به این دلیل از این پزشکان دوری می‌کنند. واقعیت آن است که روانپزشکان بر اساس تشخیص نوع مشکل یا بیماری ممکن است تصمیم به درمان با دارو، روان‌درمانی یا هردو بگیرند و یا به انجام مشاوره یا ارائه توصیه‌ها یا آموزش اکتفا کنند. در موارد ویژه‌ای نیز از ابزارهایی برای درمان بهره می‌گیرند.
اختلالات روانپزشکی به طور عمده ممکن است در هر یک از موارد روحیه، رفتار، تفکر، خواب، اشتها و مسایل جنسی تأثیرگذار باشد و یک فرد ممکن است به دلیل بروز تغییر در هر یک از این موارد، نیازمند بررسی تشخیصی توسط روانپزشک شود. این اختلالات از خفیف تا شدید متغیرند و محدود به سن خاصی نیستند. با این حال حتی در موارد به ظاهر خفیف، می‌توانند رنج و دشواری‌های زیادی ایجاد کنند و عدم رسیدگی به آنها ممکن است به طولانی‌شدن مسئله و دشواری بیشتر درمان آن بیانجامد.
چند مثال از مواردی که ممکن است نیاز به مراجعه به روانپزشک وجود داشته باشد، موضوع را روشن‌تر می‌کند:
۱- فردی که پس از چند ماه از درگذشت یکی از نزدیکان خود، هنوز با فقدان او کنار نیامده و اغلب در ناراحتی به سر می‌برد.
۲- کسی که همه افراد خانواده‌اش او را بسیار وسواسی در نظافت منزل می‌دانند، ولی خود او با وجود وقت زیادی که صرف نظافت می‌کند وجود وسواس را قبول ندارد.
۳- فردی که به دلیل کم‌خوابی اغلب از داروهای مختلف خواب‌آور مصرف می‌کند و هرگز دلیل زیربنایی کم‌خوابی خود را با مراجعه به پزشک ارزیابی نکرده است.
۴- کسی که به دلیل چاقی اغلب به رژیم‌های غذایی رو می‌آورد اما در کم‌کردن وزن موفق نیست.
۵- فردی که بدون دلیلی کافی یا منطقی به همسر یا خانواده‌اش بی‌اعتماد است.
۶- کسی که بسیار عجول و کم صبر است، به شکلی که اغلب وسط حرف دیگران می‌پرد و در زندگی نیز توان برنامه‌ریزی درازمدت ندارد.
۷- کسی که به قدری پایبند مقررات و وظایفش است که دیگران او را غیرقابل تحمل برای معاشرت می‌دانند.
۸- فردی که در برخورد با دیگران تندخوست و رفتارش مایه آزار اعضای خانواده است.
۹- کسی که زخم معده دارد و با درمان‌های مرسوم بهبودی نیافته و با کوچکترین تنشی علایم زخم تشدید می‌شود.
۱۰- فردی که با وجود مصرف منظم چند داروی ضد فشارخون هنوز دچار زیادی فشار خون است.
مثال‌های بی‌شماری وجود دارد.
پاسخ دکتر روح‌اله صدیق، روانپزشک، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران:
بیماری‌های روانپزشکی مجموعه بزرگی از بیماری‌ها هستند که باعث رنج و افت عملکرد شغلی، اجتماعی، خانوادگی و تحصیلی افراد می‌شوند و می‌توان آنها را در گروه‌های زیر طبقه‌بندی کرد:
۱- اختلالات اضطرابی: شامل بیماری‌هایی است که خود را با دلشوره و اضطراب شدید و آزاردهنده در مورد موضوعات مختلف نشان می‌دهد؛ مانند بیماری وسواسی- اجباری، هراس از جمع، اضطراب فراگیر، اضطراب به دنبال اتفاقات بسیار ناگوار و….
۲- اختلالات خُلق: که خود را با افسردگی و غمگینی شدید و نااُمیدی، یا با تحریک‌پذیری و پرخاشگری‌های طولانی و دوره‌ای و یا به شکل‌هایی دیگر نشان می‌دهد.
۳- اختلالات شبه‌جسمی: شامل انواع بیماری‌هایی است که خود را با علایم جسمانی بیماری‌های غیر روانپزشکی نشان می‌دهد، ولی در بررسی‌های مکرر، علتی برای آنها یافت نمی‌شود. مانند دردهای بی‌علت، علایم گوارشی بدون علت واضح و….
۴- اختلالات مصرف مواد: که شامل انواع اعتیاد و وابستگی به مواد است. حتی مواردی چون وابستگی به اینترنت را هم می‌توان در این گروه قرار داد.
۵- اختلالات شناخت: شامل بیماری‌هایی است که باعث نقص حافظه، توجه و تمرکز فرد می‌شود؛ مانند زوال عقل (دمانس) و انواع بیماری‌هایی که خود را با فراموشی نشان می‌دهد.
۶- اختلالات جنسی: شامل انواع اختلالات در حیطه کاهش میل جنسی، اختلال در عملکرد معمولی دستگاه تناسلی در حین رابطه جنسی، مشکل در ارضای جنسی و مشکلات مربوط به بعد از رابطه جنسی مانند سردرد و افسردگی است.
۷- اختلالات خواب: شامل مجموعه بزرگی از اختلالات است که از انواع بی‌خوابی، مشکلات تنفسی حین خواب، کابوسها و مشکلات رفتاری حین خواب تا اختلالات خواب افراد با انواع کارهای شیفتی، پرخوابی و فلج خواب را در بر می‌گیرد.
۸- و بسیاری اختلالات دیگر.
در همین زمینه می‌توانید فصل اول کتاب «آموزش روانپزشکی با نمونه‌های بالینی» را مطالعه کنید (دانلود از سایت انتشارات ارجمند).
