بسیاری از افراد غیرکارشناس، داروهای «ضدافسردگی» را داروی «شادی‌آور» می‌خوانند. اینها داروهایی هستند که در درمان اختلال افسردگی اساسی (MDD) و اختلال دیستایمیک (افسردگی خفیف مزمن) مؤثرند و برخی از آنها کاربردهای دیگری مانند درمان اختلالات اضطرابی و اختلال وسواس نیز دارند. البته همه این داروها در یک طبقه نمی‌گنجند و بر پایه مکانیسم اثرشان در گروه‌های مختلفی جای داده شده‌اند.
هرچند این داروها در درمان بیماری افسردگی اثربخش‌اند، لازم است که تنها پس از تشخیص پزشک و به تجویز او مصرف شوند. مواردی هم وجود دارد که فرد دچار افسردگی است ولی این افسردگی از نوعی است که ممکن است با مصرف داروی ضدافسردگی تشدید شود (به موضوع اختلال دوقطبی نگاه کنید). در چنین مواردی از تجویز داروهای دیگری برای درمان افسردگی استفاده می‌شود. به این ترتیب، موضوع تشخیص پیش از انتخاب دارو از اهمیت زیادی برخوردار است و تنها پزشک معالج است که می‌تواند در این مورد قضاوت کند.
عمده‌ترین داروهای ضدافسردگی بزرگسالان عبارت است از:
۱- داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI): مانند فلوکستین، سرترالین، فلووکسامین، سیتالوپرام، اِسیتالوپرام، پاروکستین، ویلازودون و وُرتیوکستین
۲- داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین و نوراپینفرین (SNRI): مانند ونلافاکسین، دس‌ونلافاکسین، دولوکستین و لِوومیلناسیپران
۳- داروهای سه‌حلقه‌ای (TCA): مانند آمی‌تریپتیلین، ایمیپرامین، نورتریپتیلین، کلومیپرامین، دزیپرامین، تریمیپرامین، دوکسپین
۴- داروهای چهارحلقه‌ای (TeCA): مانند مپروتیلین
۵- داروهای مهارکننده بازجذب نوراِپینفرین و دوپامین (NDRI): مانند بوپروپیون
۶- داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب نوراِپینفرین (NRI): مانند ربوکستین
۷- داروهای آنتاگونیست گیرنده سروتونین و مهارکننده بازجذب سروتونین (SARI): مانند ترازودون
۸- داروهای نورآدرنرژیک و اختصاصی سروتونرژیک (NASSA): مانند میرتازاپین و میانسرین
۹- داروهای آگونیست گیرنده ملاتونین و آنتاگونیست انتخابی گیرنده سروتونین: (MASSA): مانند آگوملاتین
۱۰- داروهای مهارکننده قابل برگشت مونوآمین‌اُکسیداز A ا(RIMA): مانند موکلوبماید
۱۱- داروهای مهارکننده مونوآمین‌اُکسیداز (MAOI): مانند ترانیل‌سیپرومین
در موارد افسردگی مقاوم به درمان بزرگسالان، چه انتخاب‌هایی وجود دارد؟
در نسبت قابل توجهی از موارد افسردگی، علایم افسردگی ممکن است به اولین داروی تجویز شده پاسخ ندهد و به کارگیری روان‌درمانی نیز راه‌گشا نباشد. توضیح زیر در ارتباط با درمان چنین مواردی است؛ که البته در مورد افسردگی نوع دوقطبی صدق نمی‌کند.
در مواردی که افسردگی به داروی تجویز شده اول پاسخ نمی‌دهد، روانپزشک شرایط زیر را پیش رو دارد:
۱- دوز مورد استفاده دارو، هنوز به اندازه کافی نرسیده است: در این صورت لازم است دوز دارو به میزانی که توصیه شده و برحسب تحمل بیمار و در نظر داشتن عوارض جانبی، افزایش داده شود.
۲- مدت مصرف دارو هنوز کافی نیست: در این صورت لازم است برای تکمیل مدت کافی مصرف دارو که معمولاً ۴ تا ۸ هفته (با در نظر گرفتن دوز کافی دارو) است، اقدام شود.
۳- میزان بهبودی در حد متوسط است: در این صورت، افزودن داروی دیگری به داروی اول ممکن است به بهبودی افسردگی بینجامد. داروی دوم می‌تواند یکی دیگر از داروهای ضدافسردگی باشد که در این حالت ترجیحاً از دارویی استفاده می‌شود که مکانیسم اثری متفاوت با داروی اول داشته باشد. از داروهای دیگری هم می‌توان برای افزودن به داروی اول سود برد؛ مانند لیتیوم و یک هورمون تیرویید با نام لیوتیرونین. در واقع، هرچند لیتیوم درمان استانداردی برای اختلال دوقطبی محسوب می‌شود، تجویز آن محدود به اختلال دوقطبی نیست و در مواردی چون افسردگی غیردوقطبی مقاوم به درمان نیز به کار می‌رود.
۴- میزان بهبودی اندک است: در این صورت بهتر است داروی اول به تدریج قطع شود و داروی ضدافسردگی دیگری به تدریج جایگزین آن گردد. البته در شرایطی که افسردگی با مخاطرات فوری از قبیل خطر اقدام به خودکشی همراه باشد، روانپزشک ممکن است تجویز الکتروشوک (ECT) را ترجیح دهد.
۵- با وجود تجویز چند دارو، هنوز بهبوی حاصل نشده است: در این صورت، استفاده از تشنج‌درمانی یا الکتروشوک (ECT) و در موارد خاصی به کارگیری rTMS (تحریک مغناطیسی مغز) و VNS (تحریک عصب واگ) قابل تجویز است.
نوشته دکتر امیر شعبانی، روانپزشک
