داروهایی که با نام‌های مختلفی از قبیل «نورولپتیک»، «آنتی‌سایکوتیک» و «ضدروانپریشی» خوانده می‌شوند در درمان بیماری‌هایی که همراه با توهم یا هذیان هستند به کار می‌روند. توهم و هذیان نشانه‌های عمده اختلالات یا بیماری‌های روانپریشی هستند. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به اسکیزوفرنیا، اختلال هذیانی، افسردگی توأم با روانپریشی، شیدایی (مانیا)، و روانپریشی‌های ناشی از مصرف مواد یا ناشی از بیماری‌های دیگر اشاره کرد.
هرچند این دسته از داروها نام «ضدروانپریشی» را با خود دارد، کاربرد آن محدود به بیماری‌های روانپریشی نیست. به عنوان نمونه، آنها ممکن است در درمان تیک، افسردگی، اضطراب و بی‌قراری، رفتارهای خشونت‌آمیز، اختلال شخصیت مرزی (borderline) و کم‌خوابی نیز به کار روند. همین نام غلط‌انداز این دسته از داروها، برخی از بیماران غیر مبتلا به روانپریشی که داروهای ضدروانپریشی برای آنها تجویز شده را نگران می‌کند.
اثر ضدروانپریشی این داروها (برطرف کردن توهم، هذیان، رفتارهای بی‌هدف و …) عموماً به تدریج طی چند هفته از شروع مصرف نمایان می‌شود. معمولاً مدت ۴ تا ۶ هفته مصرف دوز کافی دارو برای ظاهر شدن اثرات آن لازم است و البته ممکن است با ادامه مصرف دارو اثربخشی بیشتری هم بروز کند.
آنتی‌سایکوتیک‌ها در دو دسته کلی طبقه‌بندی شده‌اند:
۱- داروهای نسل اول یا آنتی‌سایکوتیک‌های تیپیک یا کلاسیک: این داروها بیشتر با مهار گیرنده‌های دوپامینی مغز عمل می‌کنند و عمدتاً به دلیل عوارض حرکتی خاصی به نام عوارض «خارج هرمی» (مانند دیستونی حاد، پارکینسونیسم و دیس‌کینزی تأخیری) از دسته دوم متفاوتند. موارد زیر نمونه‌هایی از این داروها هستند:
هالوپریدول، فلوفنازین، پیموزاید (اُرَپ) تریفلوئوپرازین (اسکازینا)، تیوتیکسن، پرفنازین، کلرپرومازین (لارگاکتیل) و تیوریدازین.
۲- داروهای نسل دوم یا آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیک (atypical): این داروها بیشتر با مهار گیرنده‌های سروتونینی و دوپامینی مغز عمل می‌کنند و البته تفاوت‌های متنوعی با یکدیگر در مکانیسم عمل دارند. هرچند عوارض موسوم به «خارج هرمی» که در بالا اشاره شد با این داروها کمتر بروز می‌کند، عوارضی چون افزایش قند و چربی خون و افزایش وزن با داروهای نسل دوم همراهی بیشتری دارد. موارد زیر نمونه‌هایی از این داروها هستند:
ریسپریدون، اُلانزاپین (زایپرکسا)، کوئتیاپین (ترانکوپین، کوئنتیاکس، سروکوئل)، زیپراسیدون، پالیپریدون (اینوِگا)، اریپیپرازول (ابیلیزول، ابیلیفای)، اسِناپین، لوراسیدون، ایلوپریدون و کلوزاپین (لپونکس).
در میان داروهای نسل دوم، تجویز کلوزاپین محدود به مواردی است که به داروهای دیگر این گروه پاسخ درمانی دیده نمی‌شود. به بیان دیگر، تجویز آن محدود به موارد مقاوم به درمان است و دلیل عمده آن عارضه نادر آگرانولوسیتوز (مهار تولید سلول‌های عمده سفید خون) ناشی از مصرف کلوزاپین است. این عارضه دفاع بدن را در برابر بیماری‌های عفونی بسیار ضعیف می‌کند. البته با انجام آزمایشات مکرر شمارش سلول‌های خونی فرد تحت درمان با کلوزاپین جهت مداخله به موقع، احتمال بروز این عارضه پرمخاطره، بسیار اندک می‌شود.
نوشته دکتر امیر شعبانی، روانپزشک
